Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

MOSKOPOLE - REKONSTRUOWANY RAJ

 

Punktem wyjÅ›cia do rozważaÅ„  w nowym projekcie jest porzucona przestrzeÅ„, jaka pozostaÅ‚a po  najwiÄ™kszym i najznakomitszym z miast aromaÅ„skich XVIII wieku – Moskopolu w Albanii.  WspółczeÅ›nie, biorÄ…c pod uwagÄ™ istniejÄ…ce tu niegdyÅ› miasto, moglibyÅ›my okreÅ›lić je jako swoistÄ… pustÄ… przestrzeÅ„, w której zniszczeniu ulegÅ‚ jeden z najważniejszych obszarów Å›wiadczÄ…cych o dawnej Å›wietnoÅ›ci kultury aromaÅ„skiej (woÅ‚oskiej).

Domy i warsztaty Aromanów zostały spalone i zagrabione, cerkwie i monastyry wraz z postbizantyńską polichromią i bogatym wyposażeniem popadły w większości w ruinę, w zapomnienie odeszły uprawiane tu niegdyś rozliczne profesje. Z dawnych czasów pozostało jedynie kilka świątyń w różnym stanie, resztki starego traktu łączącego Moskopole z innymi wielkimi centrami Bałkanów i Europy, a także stosy kamieni po dawnych domach. Część z nich została wmurowana w domy i gospodarstwa współcześnie żyjących tu Albańczyków. Analizując tę sytuację, niektórzy z nas mogliby pewnie powiedzieć, że w Moskopolu – nieistniejącym mieście Bałkanów ‒ nie ma już współcześnie czego badać.

Miejsce jednak ciÄ…gle żyje swojÄ… przeszÅ‚oÅ›ciÄ…. PoszukujÄ…c źródeÅ‚ na portalach internetowych, znalazÅ‚am niewielkie wzmianki i krótkie filmy o Aromanach przybywajÄ…cych do ruin Å›wiÄ…tyÅ„ istniejÄ…cych w przestrzeni  dawnego Moskopola. Rokrocznie z okazji różnych Å›wiÄ…t prawosÅ‚awnego kalendarza niewielkie grupy WoÅ‚ochów przybywajÄ… do miasta, gromadzÄ… siÄ™ wokół pozostaÅ‚ych Å›wiÄ…tyÅ„ lub ich ruin i odbywajÄ… ten sam rytuaÅ‚, łączÄ…cy symbolicznie teraźniejszość z pamiÄ™ciÄ… o przeszÅ‚oÅ›ci, ich współczesne życie z tradycjÄ… przodków. Rytualne gesty Aromanów wyglÄ…dajÄ… w każdym roku tak samo –  jeÅ›li to możliwe, biorÄ… udziaÅ‚ w liturgii lub modlitwach w cerkwi, a nastÄ™pnie w pobliżu istniejÄ…cych Å›wiÄ…tyÅ„ lub ich ruin zapalajÄ… ogieÅ„, zabijajÄ… zwierzÄ™ (najczęściej barana), piekÄ… go, modlÄ… siÄ™, prowadzÄ… rozmowy i wspólnie ucztujÄ…. Część z nich rezygnuje powoli z tych zwyczajów i przenosi ucztowanie do nowo powstaÅ‚ych w miejscowoÅ›ci restauracji. Tradycja rytualnych uczt, wywodzÄ…ca siÄ™ ze starożytnego kultu ogniska domowego, ulegajÄ…cego przeobrażeniom we wszystkich religiach KsiÄ™gi, gdzie symbolizowaÅ‚a przymierze Boga z czÅ‚owiekiem — pozwala nam współczeÅ›nie dostrzec ciÄ…gÅ‚ość znaczenia wspólnoty, Å›rodka Å›wiata oraz Å›wiÄ™ta i zwiÄ…zanego z nim ucztowania u wspólnoty aromaÅ„skiej. RangÄ™ doniosÅ‚ego symbolu ma też u Aromanów zwyczaj grupowego zbierania siÄ™ od 2010 roku w Moskopolu w dzieÅ„ prawosÅ‚awnego Å›wiÄ™ta ZaÅ›niÄ™cia Matki Bożej (15 sierpnia), Å›wiÄ™towania i ucztowania, podczas którego odbywa siÄ™ sÅ‚ynny taniec zbiorowy corlu mare (gr. tranós chorós) .

W ostatnich latach zmieniÅ‚ siÄ™ znaczÄ…co obraz miejscowoÅ›ci.  Otwarte granice   z EuropÄ…,   liczne kontakty z GrecjÄ… i powrót z zagranicy AlbaÅ„czyków bogatszych o doÅ›wiadczenia biznesowe i nowe fundusze spowodowaÅ‚y, że miasto zaczęło siÄ™ na nowo odradzać. Nowy rozdziaÅ‚ w jego historii, która siÄ™ dopiero rozpoczyna, nie jest jednak pisany  głównie przez  WoÅ‚ochów - spadkobierców dawnej Å›wietnoÅ›ci miejscowoÅ›ci, a  tworzony jest przez nowych wÅ‚aÅ›cicieli tych terenów pochodzÄ…cych z zupeÅ‚nie innego etnosu  kulturowego i religijnego -  muzuÅ‚maÅ„skich AlbaÅ„czyków. Po latach depopulacji, osada ponownie siÄ™ zaludnia, budowana jest szkoÅ‚a Å›rednia, na fundamentach starego miasta wyrastajÄ… nowoczesne wille. W najbliższych latach planuje siÄ™ również otwarcie wyciÄ…gu narciarskiego. Stare dziedzictwo chrzeÅ›cijaÅ„skie jest akceptowane jako magnes przyciÄ…gajÄ…cy turystów, a dawna Å›wietność miasta przejmowana jest jako dziedzictwo  ich nowych wÅ‚aÅ›cicieli.  Oprócz turystów zagranicznych, głównie Greków i turystów z różnych krajów europejskich podróżujÄ…cych do Grecji, pojawia siÄ™ tutaj coraz wiÄ™cej AlbaÅ„czyków z różnych regionów kraju. Dogodny dojazd asfaltowÄ… drogÄ…, luksusowe wille i restauracje, chÅ‚odny klimat w lecie i obecność Å›niegu w zimie, przyciÄ…gajÄ… licznych nuworyszy z Tirany i innych miast albaÅ„skich. Dla nich liczy siÄ™ wygoda, dobre jedzenie i atrakcje turystyczne. Obok rosnÄ…cej w siłę wiÄ™kszoÅ›ci muzuÅ‚maÅ„skiej  rozwija siÄ™ również prawosÅ‚awna mniejszość arumuÅ„ska, w dużej mierze podlegajÄ…ca silnym wpÅ‚ywom greckim,  widoczna  i zaznaczajÄ…ca swojÄ… obecność w rozpoczynajÄ…cej siÄ™ nowej opowieÅ›ci tego miasta.

 

 

dziedzictwo kulturowe

działalność naukowa

Status: projekt w trakcie realizacji

Przy realizacji projektu skorzystano z fragmentów zmienionej i zaktualizowanej wersji artykuÅ‚u naukowego autorstwa Ewy Kocój pt. ,,Opowieść niewidzialnego miasta. Dziedzictwo kulturowe Moskopola w Albanii. Rewitalizacja oraz zarzÄ…dzanie pamiÄ™ciÄ… i przestrzeniÄ… kulturowÄ…"  [w:] ,,Niematerialne dziedzictwo miasta muzealizacja, ochrona, edukacja" red. M. KwieciÅ„ska, Kraków 2016.

Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE  DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved

Skontaktuj siÄ™ z nami:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com

tel. +48 12 00000000

fundacja przestrzenie dziedzictwa