Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE  DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved

Skontaktuj się z nami:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com

tel. +48 12 00000000

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

Lipnica Wielka, Kiczory

WYBRANE KAPLICZKI, KRZYŻE I DZWONNICE W LIPNICY WIELKIEJ  I KICZORACH

Zadanie obejmuje identyfikację i dokumentację wybranych przydrożnych kapliczek, krzyży, dzwonnic na terenie polskiej Orawy. W miejscowościach Lipnica Wielka i Kiczora zidentyfikowano 33 obiekty małej architektury sakralnej, w tym 5 dzwonnic, 2 kamienne figury na słupie, 2 kamienne krucyfiksy słupowe, 5 kapliczek domkowe, 1 kapliczkę z odlewem z żeliwa, 4 kapliczki wnękowe, 3 kapliczki oszklone, 3 kapliczki na słupku, 3 kapliczki drewniane, 2 krzyże drewniane i 3 kapliczki do podmurówce.  Najstarszymi obiektami są: kapliczka kamienna kolumnowa z figurą Matki Bożej (pod wezwaniem Świętej Rodziny z 1752 roku na placyku obok kościoła; kapliczka kamienna słupowa z figurą św. Jana Nepomucena z 1761 r. przy drodze głównej przez wieś oraz Kapliczka oszklona skrzynkowa na drewnianym krzyżu ze starą figurą Ukrzyżowanego pochodzącą według tradycji lokalnych z XVII w. z domu rodzinnego Piotra Borowego. W Kiczorze najstarsze są dwie XIX wieczne dzwonnice loretańskie Łącznie zidentyfikowano aż pięć dzwonnic loretańskich z przełomu XIX i XX wieku, z których większość wciąż działa - miejscowi dzwonnicy zawiadamiają o śmierci  mieszkańców wioski oraz dzwonią w celu rozpraszania burz i gradu.  Najwięcej kapliczek w tym rejonie poświęconych jest  różnym przedstawieniom Matki Bożej, stare kamienne słupy z figurą  św. Jana Nepomucena, św. Józefa, Koronację Matki Bożej przez Trójcę świętą, a także  krzyże i krucyfiksy i inne przedstawienia Chrystusa z różnych okresów. Do dokumentacji fotograficznej w ramach niniejszego zadania wybrano 17 obiektów, w tym 2 dzwonnice, 2 kamienne kapliczki słupowe z figurą, 4 kapliczki domkowe, 1 odlew żeliwny, 2 kapliczki wnękowe, 1 oszkloną, 2 na słupku, 1 drewnianą, 1 krzyż  i 1 figurę na podmurówce. Dokumentacja przedstawia możliwie duże zróżnicowanie tematyczne, przestrzenne i  czasowe obiektów w Lipnicy Wielkiej i Kiczorze. Według informacji uzyskanych od mieszkańców miejscowości, kapliczki były otoczone powszechną czcią i pełniły ważną rolę w życiu codziennym tych wsi. Do niedawna stawiano ołtarze w czasie procesji z okazji Bożego Ciała. Przy wielu kapliczkach odprawiano majówki oraz nabożeństwa różańcowe w październiku. Część z tych tradycji wciąż jest zachowana wokół tych obiektów. Dzwonnice nadal dzwonią w razie śmierci mieszkańców lub w celu rozgonienia chmur gradowych. Kapliczki są bogato ozdobione kwiatami sztucznymi i naturalnymi, a o ich otoczenie dbają kolejne pokolenia rodzin, na posesjach których stoją kapliczki. Z projektu wyłączono obiekty małej architektury sakralnej znajdujące się na nekropoliach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, które były przedmiotem odrębnego projektu w roku 2021 oraz figury i krzyże znajdujące się bezpośrednio w otoczeniu kościołów.

1. Kapliczka kamienna kolumnowa z figurą Matki Bożej (pod wezwaniem Świętej Rodziny), 1759 r., f. Ks. Ignacy Jabłoński [naprzeciw Kościoła w Lipnicy Wielkiej]

Wygląd. Kamienna kapliczka zwieńczona pełnoplastyczną figurą  Matki Bożej z piaskowca, częściowo polichromowana, postawiona na wysokiej na kolumnie z półplastyczną figurą Jezusa, a na postumencie relief św. Józefa. Stąd  lokalnie nazywana kapliczką pod wezwaniem św. Rodziny. Kapliczka ma ok. 5 m wysokości, stan bardzo dobry. Pełnoplastyczna figura. Figura przedstawia Bogurodzicę w złoconej koronie ze złotym metalowym krzyżem, rozchylając rękami poły płaszcza, ukazując złote serce w kształcie słońca. Płaszcz ma ślady złotej polichromii. Postać stoi na półkulistym globie, prawą stopą przygniatając głowę wijącego się po globie węża;  obok jabłko. Figura postawiona na nasadniku w kształcie ściętego ostrosłupa. Postument, część górna. Kolumna z kapitelem zdobionym liśćmi w kolorze zielonym, żółtym i czerwonym i niską zaobloną bazą. W połowie trzonu, od frontu półplastyczna figura Jezusa z krzyżem. Chrystus z nimbem promienistym, włosami falowanymi, z przepaską na biodrach i czerwonym płaszczem, stoi na 8 czerwonych różach i trzyma obiema rękami długi biały krzyż oparty o dużą czaszkę. Po bokach kolumny główki aniołów ze skrzydełkami na wysokości róż znajdujących się pod stopami Jezusa. Postument, część dolna. Niski masywny filar z kapitelem w kształcie płyty i nieco szerszą profilowaną bazą. Od frontu relief  św. Józefa ze złotym nimbem, stoi ze złotą lilią w prawej ręce, lewą składa na piersi; ślady żółtej polichromii na płaszczu, napis nad postacią: S. IOSEPH ORA PRONOBIS. Z prawej strony wykuty napis fundacyjny: EREXIT HONORI SISI IESU MARIAE ET DIVI IOSEPHIA RP IGNAT JABLONSZKY PARO NIZNENSI ANNO DNI 1759 DIE 22 7BRIS. Ustawiony na prostopadłościennym bloku kamiennym i dwustopniowym cokole z płyt betonowych. Otoczenie. Na betonowym skwerze naprzeciwko kościoła. Lokalna tradycja. Brak zdobień. Niegdyś miejsce majówek i ołtarz w czasie procesji Bożego Ciała.

2. Kapliczka kamienna słupowa z figurą św. Jana Nepomucena, 1761 r., f. Jakub Lichosyt,  [przy domu nr 606]

Wygląd. Figura Jana Nepomucena postawiona na dwuczęściowym postumencie, z czterema reliefami, wykonana z piaskowca, ze śladami polichromii. Wysokość ok. 3,5m. Stan bardzo dobry. Pełnoplastyczna figura. Święty Jan Nepomucen stoi, ubrany w sutannę, komże i pelerynkę, trzyma oparty o prawe ramię kamienny krucyfiks. Głowę okala metalowy nimb z 5 złotymi gwiazdami. Brak polichromii. Figura posadowiona na nikim impoście z napisem od frontu: S. Ioannes Nepo dalej nieczytelne dwa wiersze i nizej Ioannes . Postument, część górna. Filar z kapitelem uskokowym, z napisami od frontu: . Na czterech ścianach trzonu płyciny zwieńczone łukiem i wypełnione płaskorzeźbioną postacią świętego. Od frontu św. Jakub z nimbem nad głową, stoi w stroju rycerza, z sakiewką po prawej stronie, z prawą ręką złożoną na piersi, z kijem pątniczym w lewej; ślady złoceń. Z prawej strony św. Marek, z nimbem stoi w długiej szacie, z księgą w prawej ręce i piórem w lewej; u dołu widać pysk lwa. Z lewej św. Łukasz w pozycji stojącej, z nimbem, w prawej ręce trzyma księgę, w lewej pióro; ślady polichromii w kolorze czerwonym. Z tyłu św. Maria Magdalena klęczy w grocie, z prawą ręką przy piersi, z atrybutami krzyża, czaszki i kielicha, Podpisy u góry postaci: S. Iacobus, s. Lucas, s. Marcus, s. Maria Magdalena. Na trzonie u góry dwie uskrzydlone główki ze skrzydełkami w chmurze, na pozostałych ścianach - reliefowe rozetki. Postument, część dolna. Prostopadłościenny blok kamienny z napisem od frontu: efflgles Magno Latet hIC eXCIssa IaCobo exoLVI CULtVs CVLtor VtriqVe sVos. Napis  fundacyjny z tyłu: Curavit Parochus loci cum Iacobo Lihosith Die … 1761 Errecta. Obiekt stoi na kamiennej niskiej, prostokątnej płycie, posadowionej na betonowej, wysokiej podmurówce dla lepszej ekspozycji. Otoczenie. Postawiona  w prywatnym ogrodzie, trawnik, iglaki formowane. Teren zadbany. Tradycja lokalna. Tradycyjne miejsce majówek i ołtarz w czasie procesji Bożego Ciała. .

3. Kapliczka oszklona skrzynkowa na drewnianym krzyżu,  XVII-XXI w.,  XVIII-XXI w. Krzyż współczesny. Figura według lokalnych tradycji z II połowy XVIII w., f: rodzina Piotra Borowego,  [Obok domu nr 612]

Wygląd. Współczesny  jasnobrązowy drewniany krzyż z belek z umieszoną na nim niewielką oszkloną kapliczką skrzynkową ze starą figurką Chrystusa. Wysokość obiektu ok. 2 metry. Stan bardzo dobry. Zewnątrz. Krzyż z dwóch belek w kolorze jasnobrązowym, osłonięty metalowym, brązowym daszkiem dwuspadowym, przymocowanym do krzyża przy pomocy metalowych długich wkrętów. Krzyż umocowany jest w obejmie, wbetonowanej w podłoże. Na krzyżu zawieszona oszklona drewniana kapliczka z figurką Ukrzyżowanego Chrystusa. Wewnątrz. Kapliczka skrzynkowa, oszklona, prostokątna  z figurką Chrystusa pomalowaną na biało, czarne włosy i broda. Całe wnętrze kapliczki wypełnione szczelnie sztucznymi kwiatami. Otoczenie. Obok dwie formowane tuje, kapliczka w ogrodzie starannie utrzymanym.  Tradycja lokalna. Wewnątrz oszklonej kapliczki bogate zdobienie kwiatami sztucznymi w kolorach różowym, białym i pomarańczowym, na zewnątrz kapliczki wieniec z kwiatami różowymi. Według tradycji figura pochodzi z krzyża z domu rodzinnego Piotra Borowego z II połowy XVIII w..

4. Kamienny krucyfiks słupowy, 1818 r., f. Andrzej  Karlak [przy domu  nr 412?]  

Wygląd. Kamienny krucyfiks słupowy z półplastyczną figurą Chrystusa stojąca na kapitelu. Na dwuczęściowym postumencie 3 reliefy przedstawiające Matkę Bożą Bolesną oraz św. Andrzeja i św. Rozalię.  Malowany farbą olejną. Wysokość ok. 3.5 metra. Stan dobry. Krucyfiks. Półplastyczna figura Jezusa ukrzyżowanego. Włosy, broda, perizonium ciemny brąz, ciało białe, czerwony ślady krwi. Krzyż i kapitel brązowy. Krucyfiks kamienny umieszczony na kapitelu. Górna część postumentu. Wysoki brązowy filar. Trzy rzeźby. Od frontu prawie pełnoplastyczna rzeźba Matki Bożej Bolesnej. Niebieski płaszcz, szata biała, brązowe włosy, czerwone usta. Postać umieszczona na osobnej podstawie. Powyżej dwie główki aniołków. Całość chroniona metalowym daszkiem. Po prawej stronie relief św. Rozalia, cała w bieli, włosy, brwi, oczy i buty brązowe, w prawym ręku brązowy długi krzyż. W lewej biała czaszka. Na lewo św. Andrzej, cały w bieli, włosy, brwi, oczy i buty brązowe, usta czerwone. Za postacią brązowy typowy dla tej postaci krzyż. Od tyłu napis fundacyjny: EREXIT  ONDREAS  KARLAK AN 1818. Dolna część postumentu. Niski blok kamienny. Od frontu relief św. Jan Ewangelista z księgą w lewej ręce i  kielichem z wężem symbolizującym truciznę w prawej. Posadowiony na płycie kamiennej. Otoczenie. Kamienny tradycyjny mur z ozdobami. Całość umieszczona na niewielkim wzniesieniu w ogrodzie domu, ale z wejściem od zewnątrz. Teren starannie utrzymany. Tradycja lokalna. Liczne nasadzenia kwiatów i bylin. Lampiony. Niegdyś odprawiano tu majówki.

5. Drewniana dzwonnica loretańska, XIX/XX w.,  Dzwon z 1797 r., [Przy posesji nr 1071]

Wygląd. Drewniana, wysoka konstrukcja zwężająca się ku górze z pseudo-izbicą czworokątną, szalowana pionowo, z czterema otworami okiennymi, na betonowej podmurówce, z dachem gontowym. Zwieńczona metalowym krzyżem. Stan średni. Jedna z najwyższych dzwonnic na Orawie. Zewnątrz. Konstrukcja szalowana deskami i listewkami z pseudo-izbicą, z czterema prostokątnymi otworami, poniżej okap z gontu. Drzwi wejściowe drewniane od strony zachodniej, z resztką okapu gontowego nad nimi. Posadowiona na betonowej podmurówce, nakryta dachem czterospadowym, gontowym, zwieńczona metalowym krzyżem. Wewnątrz. Konstrukcja słupowo-ramowa, dzwon zawieszony na krokwiach, z wizerunkiem św. Jerzego ze smokiem i św. Joana, z 1797 r. wykonany przez Pavlisa Zlecaka, uruchamiany za pomocą sznura, z dołu dzwonnicy. W środku ławki, ślady dawnego ołtarza i drewniany krzyż. Otoczenie. Drzewa i krzewy. Obecnie dostęp do niej jest tylko przez prywatną posesję. Tradycja lokalna. Dzwonnica używana była do ustalania pór dnia, do rozpędzenia burzowych chmur i ogłaszania śmierci. Przed burzą dzwoni się trudniej, trzeba użyć dużo więcej siły. Podczas uderzeń dzwonu widoczne jest rozchodzenie się chmur, pewnie dlatego tam nie ma szkód wywołanych gradobiciem. Rozpędzanie chmur ma największe znaczenie kiedy dojrzewa ziarno w polu. Za zmarłego dzwoni się o godz. 10 i o 15. Trzy razy (wiyrchy) po 5 minut z kilkusekundową przerwą, dzwonnik odmawia modlitwę, w ten sposób odmierza czas. Kiedy ostatni raz dzwoni się za zmarłym, wieszczy się czy szybko będzie następny. Ogłasza to jęk dzwonu i wtedy wiadomo, że nastąpi to wkrótce. Niegdyś dzwoniono na początek dnia o 6 rano, 12 na przerwę w pracy i 18 na koniec dnia. Dzwonnica jest przeniesiona ok. 10 m wyżej od potuku i nadbudowana w latach 80.XX w. dla lepszej słyszalności. Na Anioł Pański nie dzwonią ok. 15 lat, dzwoniono jeden długi raz, na czas odmówienia modlitwy. .

6. Kapliczka domkowa z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczętejj,  XIX/XX w.,   [W pobliżu domu nr 923 a]

Wygląd. Kapliczka domkowa murowana z naturalnego kamienia z zachowaną w środku strukturą oryginalnych ścian, w środku  współczesna gipsowa figurka Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, liczne figurki gipsowe, na ścianach obrazy. Dodatkowa wnęka z obrazem Matki Bożej.  Wysokość ok. 4 metry, stan bardzo dobry.  Zewnątrz. Murowana na planie prostokąta z absydą z tyłu, tynkowana, malowana na łososiowo, lizeny i góry ścian na biało, szczyt murowany trójkątny, pod nich daszek okapowy. Nad okapem pięcioboczna drewniana oszklona wnęka, z trójkątnym zwieńczeniem, w środku obraz Matki Bożej w koronie z aniołkami po obu stronach,  ozdobiony kremowymi kwiatami sztucznymi. Drzwi drewniane, brązowe, otwierane na zewnątrz, przeszklone. Dach dwuspadowy, czerwony, blaszany, na kalenicy z przodu metalowy krzyż, z tyłu chorągiewka z wcięciem.  Wewnątrz. Sklepienie kolebkowe, absyda półkolista, z płaskich naturalnych kamieni na zaprawie, podłoga betonowa przykryta dywanem. W centralnym miejscu w niewielkiej białej wnęce na tylnej ścianie gipsowa figura NMP Niepokalanie Poczętej w białej sukni i chuście, niebieskim płaszczu. Po prawej niewielka figurka Jezusa z sercem gorejącym, po lewej Matka Boża z Dzieciątkiem, oboje z koronami na głowach, przewieszony na figurce różaniec z drewna. Przed figurką NMP niewielki anioł w białej szacie oraz Jezus w żłóbku. Na ścianie kolejne obraz anioła stróża oraz drewniany krucyfiks z metalową figurką, w srebrnym kolorze, po prawej obraz Niepokalanego Serca Marii Panny, z sufitu współczesna lampa. Otoczenie. Cztery tuje w narożnikach. Teren zadbany. Tradycja lokalna. Obok figury kwiaty sztuczne białe i czerwone w białym wiklinowym koszyczku, kwiaty cięte róże czerwone. Na podłodze kompozycja z czerwonymi kwiatami. Utrzymywana przez okolicznych mieszkańców. Niegdyś miejsce odprawiania majówek.

7. Kapliczka murowana domkowa z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem, . XIX-XX  w.  [W ogrodzie przy posesji nr 708]

Wygląd. Kapliczka domkowa, murowana. Na kalenicy od przodu kamienny krucyfiks z piaskowca, wewnątrz duża figura Matki Bożej z Dzieciątkiem. Wysokość ok 2 metry, stan zły. Wymaga renowacji figura i wnętrze. Zewnątrz. Murowana z absydą z tyłu, kremowy tynk. Wejście od strony wschodniej, sklepione łukiem.  Drzwi drewniane, białe oszklone. Szczyt murowany, trójkątny, dach dwuspadowy, kryty blachą, malowany na brązowo, z masywnym kamiennym krucyfiksem od przodu w zwieńczeniu. Wewnątrz. Ściany i strop białe tynkowane, strop odcinkowy. W półkolistej na niedużym drewnianym podium stoi wysoka figura Matki Bożej z Dzieciątkiem. Na figurze powieszono drewniany różaniec. Matka Boża w czerwonej koronie. Niebieski płaszcz i biała szata przepasana złotym sznurem. Stopy bose. Prawa stopa na brązowym wężu. Dzieciątko w czerwonej szacie z brązowymi zdobieniami w kształcie kwiatów i słońca. Na głowie czerwona korona. Liczne ubytki i braki farby. Otoczenie. Kapliczka stoi w ogrodzie z kwiatami wieloletnimi, przed domem malowanym w tym samym kolorze. Lokalna tradycja. Wokół wejścia girlanda z kwiatami żółtymi oraz biało różowymi, żółte wstążeczki przypięte do zielonego łańcucha. Teren zadbany.

8. Kapliczka murowana  domkowa z figurą Jezusa z gorejącym sercem , Pocz. XX w.,  [Naprzeciw domu nr 869]