NOTKA INFORMACYJNA :
Tytuł zadania: Inwentaryzacja i dokumentacja fotograficzna przydrożnych kapliczek, krzyży i dzwonnic na Orawie
Ilustracja: Matka Boża Bolesna, Kamienny krucyfiks słupowy, 1830 r, Lipnica Mała
Organizatorzy pragną serdecznie podziękować wszystkim wolontariuszom oraz innym osobom z Orawy za współpracę i przekazane informacje.
Dofinansowanie:
Partnerzy zadania:
Gminne Centrum Kultury w Lipnicy Wielkiej
Orawska Biblioteka Publiczna w Jabłonce
Organizator zadania:
Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa
Koordynacja i konsultacje merytoryczne : dr hab. Ewa Kocój, prof. UJ
Nadzór merytoryczny (historyczno-artystyczny): dr hab. Agnieszka Gronek, prof. UJ
Inwentaryzacja obiektów na Orawie: Lucyna Borczuch, Łukasz Kocój oraz wolontariusze
Autorzy tekstów: Lucyna Borczuch, Łukasz Kocój
Fotografie: Lucyna Borczuch, Łukasz Kocój
Projekt i wykonanie stron internetowych: Łukasz Kocój
Copyright by Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa, Kraków 2022
5. Kapliczka przydomowa, drewniana z figurką Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej, 1984 r, Jolanta Domin [Przed domem nr 517]
Wygląd. Kapliczka przydomowa, oszklona, drewniana, na podmurówce z otoczaków, z figurką Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej. Wysokość obiektu ok. 2 m. Stan bardzo dobry. Zewnątrz. Kapliczka oszklona drewniana, prostokątna, nakryta gontowym daszkiem dwuspadowym. Stoi na murowanym postumencie, obłożonym na zaprawie białymi otoczakami pochodzącymi z Dunajca. Wewnątrz. Biała figurka gipsowa Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej w płaszczu na głowie. Otoczenie. Ogród kwiatowy, liliowce, floksy, lilie. Postawiona przy ścianie budynku. Tradycja lokalna. Figura opleciona jest różańcem. Kapliczka od frontu z gęsto ułożonymi sztucznymi kwiatami pomarańczowo żółtymi, obok figurki kwiaty ciemnoczerwone. Postawiona tuż przed domem, w miejscu śmierci 17 letniego syna właścicieli, który zginął tragicznie w czasie remontu dachu. Matka zmarłego syna miała sen, w którym przyśniła jej się kapliczka w tym miejscu. Ojciec zmarłego pojechał nad Dunajec, żeby wybrać kamienie, z których wykonał podmurówkę pod kapliczkę.
4. Kamienny krucyfiks słupowy, 1907 r, f. Józef Morawa [przy drodze, naprzeciw posesji nr 387]
Wygląd. Kamienny krucyfiks słupowy na dwuczęściowym postumencie, z półplastyczna figurą Matki Bożej Bolesnej od frontu, z piaskowca, polichromowana, wysokość ok. 4 m. Stan dobry, po renowacji. Krucyfiks. Kamienny krzyż bez polichromii, z białym titulusem. Płaskorzeźba Chrystus w białym perizonium, złoty nimb. Krzyż postawiony na niewielkim kapitelu. Postument, część górna. Filar poszerzony po bokach zdobiony u góry i z dołu, płyciny z rozetkami po bokach, od frontu od góry dwie brązowowłose główki z białymi skrzydełkami, poniżej półplastyczna figura Matki Bożej Bolesnej, oczy białe, usta czerwone, stopy bose, w jasnoczerwonej sukni i niebieskim płaszczu, stoi na niewielkim półokrągłym cokole. Postument, część dolna. Niski blok kamienny z wyrytym od frontu napisem fundacyjnym: Na pamiatku dal i postavil ANNO 1907 JOZEF MORAWA i oznaczonym polem z datą. Otoczenie. Przy drodze głównej przez wieś. Figura ogrodzona drewnianym płotem, trawnik. Tradycja lokalna. Teren wyłożony żwirem, na nich donica z żywą hortensją. Nad głową Matki Bożej czarna lampa metalowa. Miejsce odbywania majówek i stawiania ołtarza w czasie procesji na Boże Ciało.
3. Kamienny krucyfiks słupowy, 1875 r, f. Tomasz Hujas [przed posesją nr 203]
Wygląd. Kamienny krucyfiks słupowy na dwuczęściowym postumencie, z trzema reliefami: Matki Bożej Bolesnej, św. Małgorzaty i św. Tomasza patronów fundatorów. Wykonany z piaskowca, polichromowany. Wysokość ok. 4 metrów. Stan dobry. Krucyfiks. Krzyż kamienny brązowy, z białym napisem INRI, cielista półplastyczna figura Jezusa, złoty nimb za głową, włosy, broda brązowe, brązowe perizonium, stopy i ręce przebite gwoździami, ślady krwi ciemnoczerwone. Krzyż postawiony na jasno czerwonym kapitelu, poniżej widoczne przebite mieczem Gorejące Serce Jezusa. Krucyfiks przykryty zdobionym, czerwonym daszkiem z blachy. Postument, część górna. Wysoki biały filar po bokach poszerzony u góry. Od frontu biała półplastyczna postać Matki Bożej Bolesnej z rękami złożonymi do modlitwy. Ubrana w długi płaszcz ze śladami niebieskiej polichromii. Nad głową dwie brązowowłose główki z białymi skrzydłami. Po prawej stronie, we wnęce św. Małgorzata, nimb złoty, włosy brązowe, w białej sukni ze złotymi zdobieniami i białym płaszczu ze śladami niebieskiej polichromii, złota palma w prawej ręce, w lewej czarny sznur. Czarny smok na sznurze przy prawej nodze. Po lewej stronie postumentu święty Tomasz ubrany w białą tunikę i biały płaszcz, w lewej ręce z księgą ze złotymi zdobieniami, w prawej złota włócznia. Włosy jasnobrązowe, nimb złoty. Postument, część dolna. Wyryty napis fundacyjny od frontu: AVE MARIA ZOKLAD TENTO TEBE BOZE VENUJE TOMAŠ HUJĂS 1875. Otoczenie. Obiekt ogrodzony jest oryginalnym kamiennym płotem, składającym się z czterech segmentów z czterema owalnymi otworami, spiętych metalowymi klamrami. Poza płotem trzy stare jesiony, płot i drzewa ogrodzone metalową, zieloną siatką. Tradycja lokalna. Do daszku przymocowana lampa elektryczna. U stóp Jezusa sztuczne kwiaty czerwone, niebieskie i łososiowe, przy Matce Bożej żółte i białe, u jej stóp kwiaty niebieskie i lampiony. Miejsce majówek. Na Orawie krucyfiksy z figurami Matki Bożej Bolesnej były powszechnie otaczane kultem maryjnym.
2. Kamienny krucyfiks słupowy, 1830 r, f. Josef Karkoska [W ogrodzie posesji nr 134]
Wygląd. Kamienny krucyfiks słupowy na dwuczęściowym postumencie z reliefem Matki Bożej Bolesnej i sceną Ucieczki do Egiptu. Wykonany z piaskowca, bez polichromii. Wysokość ok. 3 m, stan średni. Krucyfiks. Kamienny krzyż z titulusem i z półplastyczną postacią Jezusa postawiony na prostopadłościennym bloku kamiennym i kapitelu. Postument, część górna. Na trzonie od góry napis fundacyjny: Fundator Josef Karkoska Anno 1830, niżej ornament, poniżej półplastyczna figura Matki Bożej Bolesnej w sukni i płaszczu, stojąca na cokoliku. Brak polichromii. Postument, część dolna. Niski blok, od frontu relief sceny Ucieczki do Egiptu. Maria siedzi na osiołku prowadzonym przez Józefa. Ledwo widoczny, bardzo zniszczony. Postument postawiony na płycie z kamienia. Otoczenie. Kapliczka znajduje się w ogrodzie prywatnej posesji, trawnik, kwiaty, drzewo owocowe. Przy dawnej drodze do Zubrzycy i Orawki. Tradycja lokalna. Wieńce z czerwonych sztucznych wokół Ukrzyżowanego i różowo białych wokół Matki Bożej, żywe kwiaty, rosnące przed figurą. Postawiona jest przy starej drodze do kościoła w Orawce. Tędy wędrowali Lipniczanie na nabożeństwa, kiedy jeszcze nie było na miejscu kościołów. Fundator krucyfiksu gospodarz o nazwisku Karkoszka miał konia, którego nazywał Kobroń, od którego wzięła się nazwa przysiółka. Kapliczkę postawił dziękczynnie za materialne powodzenie w życiu. Niegdyś miejsce majówek.
1. Kapliczka domkowa murowana z kamienną figurą Jezusa upadającego pod krzyżem, 1780? r. (figura) - 1937 r. (domek), [W pobliżu kościoła, obok domu nr 352]
Wygląd. Murowana kapliczka domkowa z 1937 roku, ze starą (ok. 1780? r.) polichromowaną kamienną figurą postawioną na niskim postumencie. Wysokość obiektu ok. 3 m, domek stan zły. Wymaga pilnej renowacji. Figura - stan dobry. Zewnątrz. Murowana z cegły i kamienia (na planie prostokąta, z półokrągłą absydą, z okrągłym otworem po lewej stronie, otynkowana, szara. Nad drzwiami data 1610 wyłożona szkłem. Drzwi drewniane, w kolorze naturalnym, otwierane do wewnątrz, przeszklone. Dach blaszany dwuspadowy, brązowy, z krzyżem metalowym na kalenicy, szczyt nad wejściem drewniany, rynny plastykowe brązowe, wpuszczane w ziemię. Wewnątrz. Strop płaski, drewniany. Ściany i podest z wnęką bielone. Podłoga wysypana kamieniem, na niej szeroka deska. W centralnym miejscu kamienna figura Chrystusa na postumencie. Pełnoplastyczna figura. Postać Chrystusa upadającego pod krzyżem skierowana w lewo, polichromowana, twarz i stopy białe, dłonie cieliste, broda czarna, włosy ciemnobrązowe, korona metalowa ciemnozielona, płaszcz ciemno-czerwony, płaszcz ciemnobrązowy na plecach, podłoże szaro zielone. Spod farby oraz strony tylnej widać niebieską farbę. Nad kamienną figurą Chrystusa drewniany, ciemnobrązowy krzyż. Postument. Figura ustawiona na dwuczęściowym postumencie, pod figurą podłużna nieregularna bryła kamienna w kolorze zielonym, niżej kamienny prostopadłościan z płycinami na planie kwadratu, po bokach po jednym, z tyłu i od frontu po trzy. Pod nim drugi blok kamienny z inskrypcjami z tyłu (w trzech wierszach): Die 11 8[br]is; Anno Dm; 1780?. Przed postumentem drewniana ławka przykryta białym żakardowym obrusem. Otoczenie. Przy drodze lokalnej, przy chodniku. Obok domów. Tradycja lokalna. Figura i postument w białych, pomarańczowo żółtych i czerwonych kwiatach sztucznych. Przed kapliczką ustawia się ołtarz podczas procesji Bożego Ciała. Figurę umieszczono w drewnianej, następnie murowanej kaplicy. Według lokalnego rozmówcy figurę postawiono tu ku przestrodze, po epidemii cholery, w pobliżu skrzyżowania drogi prowadzącej do dawnego cmentarza epidemicznego. W dokumencie z 1797 r. wspomniano o istnieniu w Lipnicy Górnej starej drewnianej kaplicy, poświęconej Zbawicielowi upadającemu pod krzyżem, co może sugerować wcześniejszą datę fundacji tej figury.
WYBRANE KAPLICZKI, KRZYŻE I DZWONNICE W LIPNICY MAŁEJ
Zadanie obejmuje identyfikację i dokumentację wybranych przydrożnych kapliczek, krzyży, dzwonnic na terenie polskiej Orawy. W miejscowości Lipnica Mała zidentyfikowano 14 obiektów małej architektury sakralnej, w tym 4 kamienne krucyfiksy słupowe, 3 kapliczki domkowe, 1 kapliczka oszklona, 2 kapliczki drewniane na drzewie ,1 krzyż betonowy, 1 krzyż drewniany, 2 kapliczki drewniane na podmurówce. Najstarszymi obiektami są: Kapliczka domkowa murowana ze starą kamienną figurą Jezusa upadającego pod krzyżem prawdopodobnie z 1780 r. oraz kamienne krucyfiksy kamienne z półplastyczną rzeźbą Matki Bożej Bolesnej z 1830 fundacji Józefa Karkoszki oraz z 1878 r. fundacji Tomasza Hujasa. Najwięcej kapliczek w tym rejonie poświęconych jest właśnie kamiennym krucyfiksom i różnym przedstawieniom Matki Bożej. Do dokumentacji fotograficznej w ramach niniejszego zadania wybrano 5 obiektów, w tym 1 kamienną figurę w kapliczce domkowej, 3 kamienne krzyż słupowe oraz 1 współczesną kapliczkę oszkloną z ważnym kontekstem kulturowym i religijnym. W trakcie dokumentacji podjęto próbę odczytania napisu fundacyjnego: Die 11 8bris; Anno Dm; 1780 na najstarszym obiekcie we wsi: kamiennej figurze upadającego pod krzyżem Chrystusa. Dokumentacja przedstawia możliwie duże zróżnicowanie tematyczne, przestrzenne i czasowe obiektów w Małej Lipnicy. Według informacji uzyskanych od mieszkańców miejscowości, kapliczki były otoczone powszechną czcią i pełniły ważną rolę w życiu codziennym tych wsi. Do niedawna stawiano ołtarze w czasie procesji z okazji Bożego Ciała. Przy wielu kapliczkach odprawiano majówki oraz nabożeństwa różańcowe w październiku. Część z tych tradycji wciąż jest zachowana wokół tych obiektów. Dzwonnice nadal dzwonią w razie śmierci mieszkańców lub w celu rozgonienia chmur gradowych. Kapliczki są bogato ozdobione kwiatami sztucznymi i naturalnymi, a o ich otoczenie dbają kolejne pokolenia rodzin, na posesjach których stoją kapliczki. Z projektu wyłączono obiekty małej architektury sakralnej znajdujące się na nekropoliach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, które były przedmiotem odrębnego projektu w roku 2021 oraz figury i krzyże znajdujące się bezpośrednio w otoczeniu kościołów.
Lipnica Mała
FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA
Skontaktuj się z nami:
Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa
e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com
tel. +48 12 00000000
Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved