Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE  DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved

Skontaktuj się z nami:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com

tel. +48 12 00000000

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

Jabłonka

WYBRANE KAPLICZKI, KRZYŻE I DZWONNICE W JABŁONCE

Zadanie obejmuje identyfikację i dokumentację wybranych przydrożnych kapliczek, krzyży, dzwonnic na terenie polskiej Orawy. W miejscowości Jabłonka zidentyfikowano 32 obiekty małej architektury sakralnej, w tym 3 dzwonnice, 1 kamienny krucyfiks słupowy, 8 kamiennych figur na słupie, 2 kapliczki domkowe, 1 kapliczkę z odlewu z brązu, 6 kapliczek wnękowych, 2 kapliczki oszklone na krzyżu, 1 kapliczkę na słupku, 4 kapliczki drewniane na drzewie, 4 krzyże drewniane lub betonowe  Najstarszymi obiektami są: kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena z  1752 r. na skrzyżowaniu drogi nr 7 z drogą do Zubrzycy Dolnej; kamienna kapliczka słupowa z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1753 r. przy drodze w pobliżu kościoła w Jabłonce; kamienna kapliczka słupowa z przedstawieniem Przemienienia Pańskiego  z 1762 roku na przysiółku Machajowa oraz kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena na przysiółku Suwadowa. Zidentyfikowano trzy dzwonnice loretańskie z przełomu XIX i XX wieku, wszystkie  wciąż działają - miejscowi dzwonnicy zawiadamiają o śmierci  mieszkańców wioski oraz dzwonią w celu rozpraszania burz i gradu.  Najwięcej kapliczek w tym rejonie poświęconych jest  różnym przedstawieniom Matki Bożej, stare kamienne słupy z figurą  św. Jana Nepomucena, św. Józefa, Koronację Matki Bożej przez Trójcę świętą, a także  krzyży i krucyfiksów z różnych okresów, wśród innych wezwań odnotowano kapliczkę św. Ambrożego i św. Jana Pawła II. Do dokumentacji fotograficznej w ramach niniejszego zadania wybrano 13 obiektów, w tym 1 dzwonnicę, 7 kamiennych kapliczek słupowych z figurą, 1 kamienny krzyż słupowy, 1 kapliczkę drewnianą, 1 kapliczkę oszkloną wnękową oraz  1 krzyż metalowy z oszkloną gablotą. Dokumentacja przedstawia możliwie duże zróżnicowanie tematyczne, przestrzenne i  czasowe obiektów w Jabłonce. Według informacji uzyskanych od mieszkańców miejscowości, kapliczki były otoczone powszechną czcią i pełniły ważną rolę w życiu codziennym tych wsi. Do niedawna stawiano ołtarze w czasie procesji z okazji Bożego Ciała. Przy wielu kapliczkach odprawiano majówki oraz nabożeństwa różańcowe w październiku. Część z tych tradycji wciąż jest zachowana wokół tych obiektów. Dzwonnice nadal dzwonią w razie śmierci mieszkańców lub w celu rozgonienia chmur gradowych. Kapliczki są bogato ozdobione kwiatami sztucznymi i naturalnymi, a o ich otoczenie dbają kolejne pokolenia rodzin, na posesjach których stoją kapliczki. Z projektu wyłączono obiekty małej architektury sakralnej znajdujące się na nekropoliach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, które były przedmiotem odrębnego projektu w roku 2021 oraz figury i krzyże znajdujące się bezpośrednio w otoczeniu kościołów.

1. Kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena, 1752 r.,  [Na skrzyżowaniu ul. Krakowskiej i Babiogórskiej]

Wygląd. Kamienna figura św. Jana Nepomucena na trzyczęściowym postumencie słupowym z reliefami świętych Marii Magdaleny, Rozalii, Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela.  Kapliczka polichromowana, wysoka ok. 4 m, stan bardzo dobry. Pełnoplastyczna figura. Św. Jan Nepomucen w czarnym birecie i dwurzędowej sutannie, w białej komży z koronką u dołu i przy rękawach, złoto-czerwonej stule, brązowej pelerynce wiązanej sznurami z chwostami. Stoi w kontrapoście, z twarzą skierowaną do góry, trzymając krucyfiks. Figura na zielonej płycie, położonej na kamiennym impoście z przytwierdzonymi  z trzech stron uskrzydlonymi główkami. Postument część górna.  Filar z profilowanym kapitelem i węższym graniastym nasadnikiem oraz wąską o zaoblonych krawędziach bazą. Do kapitela po bokach na hakach zawieszone uskrzydlone główki. Na górze po bokach do kamiennych wolut podwieszone zwisy z muszli, ciemnozielonych liści i pomarańczowych kwiatów.  Od frontu w niebiesko malowanej płycinie relief Marii Magdaleny. Stoi w lekkim kontrapoście, z prawą dłonią złożoną na piersi, w lewej odchylonej trzyma zieloną czarę z przykryciem. Brązowe włosy, ciemnożółty nimb za głową. Ubrana w jasnoszarą suknię i piaskowo żółty płaszcz. Napisy nad: S.MARIA MAGDALENA i pod płyciną: ORA PRO NOBIS. Od tyłu w  płycinie, relief z przedstawieniem św. Rozalii. Cała postać, w kontrapoście, w wianku na głowie, z długimi rozpuszczonymi włosami. W prawej ręce trzyma zieloną gałązkę z czerwonymi kwiatami, w lewej białą czaszkę. Ubrana w suknię, tunikę do kolan, długą spódnicę, żółty płaszcz zarzucony na plecy. Bosymi stopami stoi na brązowych skałach. Napisy nad: S.ROSALIA i pod płyciną: ORA PRO NOBIS. Postument część  środkowa. Blok bez polichromii, od frontu zniszczona płaskorzeźba św. Jana Ewangelistę na Patmos. Z tyłu św. Jan Chrzciciel z laską pielgrzyma, z chorągiewką w prawej dłoni i barankiem po lewej. Postument część dolna. Niski blok z inskrypcjami od frontu: R.A.1977, z prawej strony: R.A.1887, R.P.1851, od tyłu: 1752. Obiekt postawiony na betonowej bazie. Otoczenie. Na ruchliwym skrzyżowaniu dróg na niewielkim zielonym skwerze. Lokalna tradycja. Obecność żywych i sztucznych kwiatów. W poprzednich latach obwieszana girlandami z kwiatów sztucznych i wstążkami. Według tradycji jest to słup morowy przeniesiony znad rzeki Czarna Orawy z nieistniejącego już cmentarza epidemicznego.

2. Kamienna kapliczka słupowa z figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem , 1753 r., f. Ignacy Jabłoński [ przy domu ul. Kopernika 2, osiedle Bory]

Wygląd. Kamienna figura Matki Bożej z Dzieciątkiem postawiona na wysokiej kolumnie, posadowionej na  filarze, z reliefami  św. Anny i Ignacego oraz inskrypcjami na trzech bokach. Kapliczka ma ok. 5 m wysokości, wykonana z piaskowca, polichromowana, stan dobry. Pełnoplastyczna figura. Matka Boża z Dzieciątkiem na lewej ręce, stoi na złotym półksiężycu. Ciała figur w kolorze cielistym, brwi i włosy brązowe, na głowach korony czerwono-złote, z metalowymi krzyżami u góry. Maria ubrana w białą suknię i niebieski płaszcz. Dzieciątko w lewej dłoni trzyma czerwone berło ze złotym krzyżem. Postument część górna. Kolumna zwieńczona uskokowym zielonym, żółtym i czerwonym kapitelem, stoi na niskiej bazie o zaoblonych krawędziach.  Postument część dolna. Na filarze położony kapitel zwężający się ku górze. Inskrypcja: O MARIA MEMENTIO MEI.  Na trzonie od frontu inskrypcje wokół płyciny z polichromowanymi dwoma reliefami: S.IGNATI IGNEM AMORIS DEI INNOBIS ACCENDE; S.ANNA PER FILIAE IESUM DUC NOS IN CAELUM ; EREXITV IN HREM O MARIA TVVM A.R.D. IGNAT JABLONSKI. Po lewej siedząca św. Anna, twarz i ręce koloru cielistego, brwi czarne, oczy białe, usta czerwone. Ubrana w niebieską suknię i jaśniejszy niebieski płaszcz ze złotą lamówką. Lewą ręką podtrzymuje książkę. Po prawej stronie stoi św. Ignacy, we wzniesionej prawej dłoni otwarta księga, widoczne litery VEM CICLORI. Brązowe włosy i  oczy, czerwone usta. Ubrany w białą albę, szeroką u dołu i czerwony ornat z ciemnożółtym wzorem oraz złotą lamówką. Na lewej ręce przewieszony manipularz ze złotym krzyżem. Z prawej strony postumentu: ANNO 1753 DIE 26 MAII;  z tyłu: R.V.AN.1824. Obiekt stoi na płycie kamiennej z piaskowca, położonej na betonowej bazie. Otoczenie. Przy drodze, na pastwisku. Wewnątrz ogrodzenia teren wybetonowany. Od frontu przy chodniku rosną byliny. Na pozostałej części, pomiędzy betonowym murkiem ogrodzenia a chodnikiem, wysypano drobny tłuczeń. Całość otoczona metalowym płotem.  Lokalna tradycja. Do kolumny przymocowano bukiet kwiatów z materiału w kolorze różowym oraz wstążki od kolumny do płotku. Płot od przodu ozdobiony  sztucznymi storczykami. Do czasu wybudowania kościoła (lata 90. XX w.), odbywały się tu majówki.

3. Kamienna kapliczka słupowa z rzeźbą Przemienienia Pańskiego,  1762 r.,    [Obok domu   ul. Słoneczna 12]

Wygląd. Rzeźba sceny Przemienienia Pańskiego na trzyczęściowym postumencie słupowym z reliefem św. Jana Chrzciciela. Kapliczka wykonana z piaskowca, częściowo polichromowana, wysoka  ok. 2,5 m. Stan średni. Napisy stan zły. Wymaga renowacji. Pełnoplastyczna figura. Jezus w aureoli ze złotych promieni na tle błękitnego obłoku. Po obu stronach małe postaci, na lewo Mojżesz, na prawo Eliasz. Jezus stoi, z prawą ręką podniesioną w geście błogosławieństwa. Ma długie jasnobrązowe włosy, ubrany w białą tunikę, przepasany ciemnożółtym paskiem. Spod tuniki widoczne bose stopy. Wszystkie odkryte części ciała figur w kolorze cielistym, o odcieniu brudnobiałym, włosy i brody brązowe. Mojżesz w czerwonej szacie, złote rogi na głowie, w lewej ręce dwie brązowe tablice. Eliasz w zielonej szacie, z otwartą księgą w prawej dłoni. Postument. Na froncie kapitelu płaskorzeźba, przedstawiająca Piotra, Jakuba i Jana, ubrania w kolorze żółtym, białym i brązowym. Na trzonie filara od frontu u góry dwie uskrzydlone główki. Poniżej, w płytkiej niszy umieszczona płaskorzeźba Jana Chrzciciela. Jan z długimi brązowymi włosami, złotym promienistym nimbem, w  brązowym płaszczu stoi w kontrapoście wskazując prawą ręką białego baranka leżącego na lewo. Święty w lewej ręce trzyma laskę z czerwoną, dużą chorągwią. Pod niszą podpis: S.IOANI BAPTIS. Trzon stoi na wysokiej graniastej bazie z uszakami po obu stronach, ozdobionymi płaskorzeźbionymi liśćmi. Od przodu napis fundacyjny: IMAGINEM CHRISTI CUM TRANSIS ADORA NON AUTEM HANC SED QUEM HEC PREFIGURATIONEM ORA TRANSFIGURATIONEM ANNO 1762, z tyłu inskrypcje: An. 1870; reszta nieczytelna. Stoi na kamiennej płycie, postawionej na betonie. Otoczenie. Po obu stronach kapliczki pnie po ściętych drzewach. Przed kapliczką nasadzenia roślin jednorocznych i bylin. Tradycja lokalna. Niegdyś miejsce drogi krzyżowej i ,,pielgrzymek" na ,,górę Tabor". Obecnie nieco zapomniane.

4. Kamienna kapliczka słupowa z figurą św. Jana Nepomucena, 1772 r., [ obok domu u l. Długa 2]  

Wygląd. Figura św. Jana Nepomucena na dwuczęściowym postumencie, z mniej znanym przedstawieniem, malowana monochromatycznie. Obiekt wykonany z kamienia, ok. 2,5 m. wysoki, stan ogólny dobry. Należy poprawić opadający metalowy nimb. Pełnoplastyczna figura.  Święty pomalowany na  jasno kremowy kolor. Na linii żuchwy zamocowany metalowy nimb z pięcioma gwiazdkami, obecnie opadł na plecy. Głowa zwrócona lekko w prawą stronę, włosy falowane, wąsy, broda. Ubrany w pelerynkę z futra z długim włosem, wiązaną sznurem z chwostem, komżę z koronkami u dołu i przy mankietach, sutannę z guzikami. Ręce założone na piersi na krzyż, lewa ręka na prawej. Poniżej rąk krucyfiks z titulusem, trzymany w lewej ręce przez anioła, klęczącego przy prawej stopie św. Jana, prawą rękę trzyma na ustach.  Figura stoi na zdobionym kapitelu. Postument część górna. Biały filar z kapitelem, stojący na wysokiej prostopadłościennej bazie. Od frontu na głowicy znajduje się płaskorzeźbiona  głowa anioła ze skrzydełkami.  Na trzonie w płytkiej niszy reliefowe ornamenty roślinne. Na bazie kartusz ze złotymi inskrypcjami: MSA i data poniżej 1772. Postument część dolna. Filar stoi na dwuczęściowym cokole, złożonym z mniejszej płyty kamiennej, malowanej na kolor figury i umieszczonej na wysokiej bazie z betonu. Otoczenie. Całość ogrodzona jest metalowym płotem, niższym od frontu, malowanym na czerwono. Lokalna tradycja. Wokół bazy betonowej rosną niewysokie iglaki i kwiaty jednoroczne. Pod figurą powieszona jest girlanda z kwiatów sztucznych z tkaniny w kolorze żółtym. Tradycyjne miejsce odprawiania majówek.

5. Kamienny krucyfiks słupowy w metalowej osłonie, 1806  r.,   [Skrzyżowanie  drogi nr 7, z  ul. Ks. Joniaka ]

Wygląd. Krzyż kamienny z piaskowca, osłonięty z trzech stron blachą ocynkowaną, postawiony na słupie kamiennym, z uszkodzonym reliefem Matki Bożej Bolesnej, polichromowany, wysokość około 4 m. Stan zły, wymagający pilnej renowacji. Krucyfiks. Masywny ciemnoczerwony krzyż z rozszerzonym na dole trzonem, titulus biały z czarnymi literami INRI, płaskorzeźba Chrystusa biała, włosy i broda czarne, za głową wykute białe promienie nimbu, niebieskie perizonium. Postument. Krzyż postawiony na osłoniętym metalowym daszkiem kapitelu, z malowanym na zielono i zdobionym kostkami abakusem i uskrzydlonymi główkami poniżej. Na trzonie od frontu zniszczona płaskorzeźba - Matki Boskiej Bolesnej w niebieskim płaszczu i białej sukni. Twarz ledwie widoczna, figura bardzo uszkodzona Poniżej inskrypcje: Panu rolnici Novako .. octobra 1806. Otoczenie. Kapliczka otoczona oryginalnym, cztero-segmentowym, wykonanym w kamieniu arkadowym murkiem, spiętym metalowymi klamrami. Na zewnątrz murku znajdują się cztery słupy kamienne, połączone masywnymi, kutymi klamrami. Lokalna tradycja. Od osłon ramion krzyża do klamry spinającej słupy przypięto od przodu wstążki w kolorach białym i czerwonym. U stóp Matki Bożej kwiaty sztuczne w kolorach białym i żółtym, na murku podłużna skrzynka plastykowa w kolorze brązowym, z kwiatami żywymi, bratkami w kolorze żółtym. Niegdyś tradycyjne miejsce odprawiania majówek.

6. Kamienna kapliczka kolumnowa z figurą  Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej,  1809 r., f. Dobias Albertusiak [Przy drodze w pobliżu kościoła w Jabłonce]

Wygląd. Kamienna kapliczka kolumnowa z figurą  Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej, z piaskowca, polichromowana. Wysokość ok. 4 metrów. Stan średni. Pełnoplastyczna figura. Maria z metalowym nimbem z 7 gwiazdami, z dłońmi złożonymi do modlitwy, stoi na półkulistym globie i bosymi stopami depcze węża trzymającego jabłko w paszczy. Ubrana jest  w niebieską suknię i ciemnoczerwony płaszcz. Postument, część górna. Kolumna, lekko zwężająca się do góry, z głowicą koryncką, z z wielobocznym abakusem anulusem u dołu, malowana na kolor brudnobiały. Postument, część dolna. Niski filar z uskokowym kapitelem, stoi na wysokim betonowym cokole. Na trzonie z tyłu nieczytelne napisy, od frontu napis fundacyjny w płycinie: FUNDATOR DOBIAS ALBERTUSIAK AN 1809 DIE 6 JVLI. Otoczenie.  W okolicy kościoła przy drodze na cmentarz, otoczona krzewami. Lokalna tradycja. Betonowy cokół obsypany ziemią, liczne nasadzenia kwiatów jednorocznych, po bokach dwa duże krzewy berberysu.

7. Kaplica drewniana z kamienną figurą Upadku Chrystusa, pocz. XIX w.  [przy domu ul. Krakowska 58 A]

Wygląd. Kaplica drewniana z cebulastym hełmem z latarnią, w środku z malowanymi  ścianami i kamienną figurą Jezusa upadającego pod krzyżem. Stan bardzo dobry. Zewnątrz. Konstrukcja drewniana, szalowana deskami i listewkami, malowana na brązowo, na planie prostokąta, na kamiennej podmurówce, obłożonej płaskimi kamieniami od przodu. W ścianie frontowej półokrągłe drewniane okno. Dach gontowy czterospadowy,  z hełmem cebulastym zwieńczonym przeszkloną latarnią z ośmioma okienkami, wieżyczką iglicową i metalowym krzyżem  z promienistym nimbem. Figura pełnoplastyczna. Kamienna figura Chrystusa upadającego pod krzyżem, malowana farbą olejną. Chrystus z jasno brązową koroną cierniową, włosy i broda jasno brązowe, ręce i twarz cieliste, na skroniach czerwone strużki krwi, ubrany w białą tunikę i  czerwony płaszcz ze złotą lamówką. Na plecach złożony jasnobrązowy drewniany krzyż. Podłoże malowane na kolor brązowy i czarny. Rzeźba stoi na drewnianym podeście, nakrytym białym obrusem. Wewnątrz. Strop płaski malowany na błękitno ze złotymi gwiazdami i przedstawieniem Boga Ojca ujętym od pasa w górę, z trójkątnym żółtym nimbem, w białej tunice i brązowym płaszczu. Ściana tylna z wyobrażeniem Ducha św. w postaci szarego gołębia, pod nim napis IHS na  brązowym tle. Powyżej baldachim z czerwoną zasłoną, zwieńczony kopułą w kształcie korony.  Po obu jej stronach unoszą się dwa anioły, ze skrzydłami biało-szarymi i czerwonymi płaszczami zarzuconymi na jedno ramię. Na ścianie, na lewo, Matka Boża, w brązowej sukni i błękitnym płaszczu zarzuconym na otoczoną nimbem głowę.  Na ścianie, po prawej stronie, św. Jan w błękitnej tunice i brązowym płaszczu, w dłoniach  biały zwój. Ściany w nasyconym jasnym błękicie. Na półce pod tylną  ścianą dwie symetryczne, drewniane rzeźby klęczących aniołów ze skrzydłami po jednej, zewnętrznej stronie, które trzymają długie świece z pomarańczowym płomieniem. Otoczenie. Przy drodze nr 7.  Lokalna tradycja.  Wokół kapliczki rosną tuje, jałowce, kwiaty jednoroczne i byliny. W kapliczce wazony z żółtymi i czerwonymi kwiatami z materiału. Miejsce zadbane, otoczone kultem.  W źródłach parafialnych zachował się zapis  z 1832 r. o fundacji na utrzymanie tej kapliczki. Odnowiono ją gruntownie w maju 1896 r. Miejsce tradycyjnych majówek.