FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA
Skontaktuj się z nami:
Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa
e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com
tel. +48 12 00000000
Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved
21. Falę uciekinierów religijnych na południe powiększyli zbiegowie po powstaniu Razina w 1671 roku, a później buntu strzelców w Moskwie z 1682 roku. W 1678 roku żeńską pustelnię nad rzeką Cymła założyła hieromonka Pafnutia, a w 1683 była mniszka z Rylska, Feodozja założyła pustelnię nad rzeką Doniec.(Zdjęcie: ,,Don w pobliżu kozackiej stanicy Cymljanskiej” – to nad Cymlą, około 50 mil od jej ujścia, powstała pierwsza żeńska pustelnia staroobrzędowców na ziemiach kozackich, Ivan Vasilievitch Boldirev, 1875-1876, źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%94%D0%BE%D0%BD_%D1%83_%D0%A6%D0%B8%D0%BC%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8B._1875-1876.jpg, dostęp: luty 2020)
32. Wraz ze stopniowym uzależnieniem Chanatu Krymskiego od Rosji, nastąpiła za zgodą Sułtana i przy zachowaniu dotychczasowych przywilejów, zorganizowana emigracja kozaków Niekrasowa w głąb Imperium Osmańskiego. Najwięcej kozaków przeniosło się do Dobrudży, ale część poszła przez północny Kaukaz do Azji Mniejszej. Kolejne fale emigracji do Dobrudży, począwszy od początku XVIII wieku dały początek większości osad staroobrzędowców w Dobrudży. Nieduże grupy Niekrasowców i staroobrzędowców pozostało w Chanacie w rejonie Kubania i na Krymie (od 1758 roku) do czasu jego podbicia przez Katarzynę Wielką w 1783 roku. (Zdjęcie: Odwrotna, druga strona sztandaru Niekrasowców z charakterystycznym krzyżem ośmiokrańcowym, Makryakov B.P., 1946, źródło: http://tumilevich.ru/photocopy.php?pcopy_id=510002&pagenumb=2#, dostęp: luty 2020 r.)
31. Niekrasowcy otrzymali w Chanacie Krymskim specjalny status, ulgi podatkowe, dowodzili własnym wojskiem, chronili chana, mieli własne osady i ziemie. Walczyli u boku wojsk tureckich z wojskami carskimi. W ślad za nimi na Kubań podążyły kolejne grupy staroobrzędowców i kozaków dońskich sprzeciwiających się carowi. (Zdjęcie: ,,Rysunek sztandaru kozaków niekrasowców” [pierwsza strona sztandaru], Makryakov B.P., 1946, źródło: http://tumilevich.ru/photocopy.php?pcopy_id=510002&pagenumb=1#, dostęp: luty 2020 r.)
30. Osada Dolny Czir – to miejsce symboliczne, tu kozacy Niekrasowa mieli swoje ostatnie zgrupowanie przed ucieczką do Kubania w 1709 roku. Wybrali wygnanie na tereny islamskie podporządkowanie Chanowi krymskiego i sułtanowi Imperium Osmańskiego. Odtąd u boku muzułmanów walczyli nadal przeciwko carskiej Rosji. (Zdjęcie: Nieistniejąca już staroobrzędowa cerkiew pw. Pokrowy Najświętszej Bogurodzicy w osadzie Dolny Czir nad Donem, autor nieznany, 1914, źródło: http://sobory.ru/photo/263012, dostęp: luty 2020 r.)
29. W obliczu klęski powstania w 1709 roku, część armii kozackiej sprzeciwiającej się caratowi (3-8 tysięcy), wyprowadził do Kubania na tereny Chanatu Krymskiego następca Bulawina, ataman doński Ignat Niekrasow. Uciekający z nim kozacy zostali od tej pory nazywani Niekrasowcami. (Zdjęcie: Ignat Fiodorowicz Niekrasow – ataman doński, autor nieznany, źródło: http://ksovd.ru/ksovd/240-ignat-fyodorovich-nekrasov.html, dostęp: luty 2020 r.)
28. Kolejna fala uciekinierów przybyła do Kubania i nad Krym po powstaniu religijnym kozaków dońskich atamana Bulawina ( 1707-1708), które wybuchło nad górnym Donem na terenach zniszczonych osad starowierców i miało religijny charakter – żądając przywrócenia starej liturgii i zwyczajów. Powstanie załamało się po śmierci atamana Bulawina, który został zamordowany przez prorosyjskich kozaków w Czerkasku w 1708 r. (Zdjęcie: Śmierć atamana dońskich kozaków Bulawina pod Azowem w 1708 roku, P.F. Sztejn, XIX w., Pismo ,,Niva”, źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bulavin.jpg, dostęp luty 2020 r.)
27. Inna część uchodźców z 1688 roku, po wkroczeniu na tereny Chanatu osiedliła się wśród muzułmanów w okolicach wyspy Taman niedaleko Krymu. Stąd niewielkie grupy uciekinierów musiały drogą lądową lub morską dotrzeć nad Dunaj, dając początki osadnictwa ruskiego w Dobrudży. (Zdjęcie: Na wschód od Krymu - Taman (wtedy wyspa), na zachód od Krymu delta Dunaju. Fragment mapy: ,,Teatr wojny, Mała Tataria, Krym, Czarne Morze 1672-1740”, L'Isle, Guillaume de, 1742, Rumsey Collection, źródło: http://www.davidrumsey.com/rumsey/download.pl?image=/D0115/4638077.sid, dostęp: luty 2020 r.)
26. Rzezie nad dopływami Donu, spowodowały, że od 1688 roku rozpoczęła się zorganizowana, masowa ucieczka staroobrzędowców na tereny Imperium Osmańskiego. Uciekinierzy przekraczali rzekę Kubań, a część wędrowała dalej, aż nad północny Kaukaz i rzekę Kumę. Razem z tą pierwszą falą migracyjną do Imperium Osmańskiego do Dagestanu, podążył też ich przywódca duchowy starzec Dosifiej, docierając aż nad rzeką Agrahani w Dagestanie, gdzie zmarł w 1691 roku. Topniejąca grupa staroobrzędowców wróciła z powrotem do Kubania około 1696 r., zabierając ze sobą szczątki swego przywódcy. (Zdjęcie: Nieistniejąca cerkiew staroobrzędowa pw. Kazańskiej ikony Bożej Matki z 1911 roku w Zielenokumsku na rzeką Kumą, autor nieznany, źródło http://sobory.ru/article/?object=36858, dostęp luty 2020 r.)
25. Do końca lat 80 XVII wieku większość osad i pustelni staroobrzędowców w górnym Donie została całkowicie zniszczona a tereny zajęte przez wojska carskie i prorosyjskie oddziały kozackie. Najbardziej radykalna część powstańców okopała się w wojskowej twierdzy na wyspie (Zapolianskij) nad rzeką Medwedica, która po rocznym oblężeniu została zdobyta wiosną 1890 roku, a buntownicy w liczbie około 900 osób zabici (większość stanowiły kobiety i dzieci). Mimo to część staroobrzędowców pozostała nadal w Donie w rejonach sąsiadujących ze zniszczonymi osadami. (Zdjęcie: Nieistniejące już zabudowania żeńskiego Monastyru Znamieńskiego w Kałaczu nad Donem, pismo ,,Cerkiew”, 1909, http://sobory.ru/photo/262931, dostęp: luty 2020 r.)
24. Rosnący podział wśród kozaków na frakcję prorosyjską i antyrosyjską, spowodował wybuch kolejnego powstania dońskiego w latach 1687-1689. Miało ono charakter jednostronnego pogromu frakcji antycarskiej. Po powrocie z Moskwy Minajewa, ataman Ławrietiew został wydany i stracony w Moskwie, podobnie jak większość przywódców duchownych pojmanych w Czerkasku. Potem rozpoczęły się rzezie w osadach i pustelniach nad całym Donem. (Zdjęcie: ,,Kozacy dońscy”, Juliusz Kossak, 1887, źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/52/Juliusz_Kossak_Kozacy_donscy.jpg, dostęp: luty 2020 r.)
23. Wpływy starowierców na Ziemiach Wojska Dońskiego były tak duże, że w 1686 roku udało im się w czasie nieobecności promoskiewskiego dowódcy kozaków Frola Minajewa (przebywającego w Moskwie w interesach), wybrać życzliwego staroobrzędowcom atamana Samojema Ławrentiewa. Wyznaczył on nowego opata głównej cerkwi w siedzibie siczy w Czerkasku, a liturgia zaczęła się odbywać według starego rytu. (Zdjęcie: Cerkiew starobrzędowców pw. Pokrowy Najświętszej Bogurodzicy w Czerkasku, pismo ,,Cerkiew”, 1909, źródło: http://sobory.ru/photo/262802, dostęp: luty 2020 r.)
22. W latach osiemdziesiątych XVII wieku założono dziesiątki pustyń i osad wzdłuż bocznych dopływów Donu: Donieca, Cymli, Chiru, Chopioru i Medwiedwicy. Jak pisali do siebie ojcowie starej wiary w 1686 roku: ,,… gdy jasna Rosja pociemniała, to ponury Don zabłysnął i został wypełniony wielebnymi ojcami, jak nalotem sześcioskrzydłowych serafinów”. (Zdjęcie: Fragment mapy z 1778 roku pokazującej dopływy górnego Donu: Chopior i Medwiedwicę z zaznaczonymi wieloma osadami, [z:] ,,Mapa posiadłości Armii Dońskiej”, generał Aleksander Rigelman, 1778 r., źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:KartaZemelWoyskaDonskogo_1778_Rigelman.jpg, dostęp: luty 2020 r.)
Wirtualna wystawa:
Trudne drogi starowierców do Dobrudży
Część II. Droga przez Don i Kubań
Seria: ,,Dziedzictwo staroobrzędowców w rumuńskiej Dobrudży"
20. Nieformalnymi duchowymi przywódcami starowierców na tych terenach byli starzec Dosifiej i kapłani Pafnutius, Eutykhius i Teodozjusz. Osady staroobrzędowców powstawały wokół miejsc kultu. Najpierw przybywali mnisi – pustelnicy zakładający pustynię – miejsce modlitwy. Później powstawał tam monastyr i często obok osada. Pierwszą staroobrzędową pustelnię - monastyr założył już w 1674 roku Job Lgobski, późniejszy święty staroobrzędowców, około 50 wiorst od ujścia rzeki Chir do Donu. W 1685 roku została w tym miejscu wybudowana cerkiew pw. Pokrowy Matki Bożej. (Zdjęcie: ,,Pustelnik” M.V. Niesterov, 1889, źródło: https://muzei-mira.com/kartini_russkih_hudojnikov/2621-pustynnik-mihail-vasilevich-nesterov-opisanie-kartiny.html, dostęp luty 2020 r.)
18. Ta ,,republika” kozacka składała się z położonych wzdłuż Donu luźno powiązanych ze sobą osad, zwanych stanicami, zamieszkałych przez zbiegłych chłopów z ziem carskich, zajmujących się wyprawami łupieskimi (głównie przeciwko wrogom Moskwy), łowiectwem i rybołówstwem. (Zdjęcie: ,,Kumszatskaja stanica nad rzeką Kumszak, dopływem Donu”, I. V. Boldirev, 1875-1876, źródło: https://foto-history.livejournal.com/8031043.html, dostęp: luty 2020 r.)
19. Rozległy, słabo zaludniony obszar położony między rosnącym w siłę Carstwem Rosyjskim, a luźno rozrzuconymi stanicami kozaków Ziem Wojsk Dońskich, stały się schronieniem dla tysięcy uchodźców z Rosji w latach 70. XVII wieku. Doskonałe schronienie zbiegom dawały zwłaszcza długie, boczne dopływy Donu, obfitujące w ryby i otoczone nieprzebytymi lasami pełnymi zwierzyny. Do tego pozbawione jakiejkolwiek kontroli wojskowej. (Zdjęcie: ,,Okolice Balaszowa, rzeka Chopior”, autor nieznany, przełom XIX/XX w. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%88%D0%BE%D0%B2_%D0%A0%D0%B5%D0%BA%D0%B0_%D0%A5%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D1%80,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D0%BD%D0%B0_%D0%97%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%87%D1%8C%D0%B5.jpg, dostęp: luty 2020 r.)
17. Staroobrzędowcy już od lat 60-tych XVII w. uciekali starą, ,,sierocą” drogą zbiegów na południowe rubieża Carstwa Moskiewskiego - do Ziem Wojsk Dońskich – niezależnej siczy kozackiej położonej wzdłuż Donu, z centrum w Czerkasku (obecnie Staroczerkasskaja), niedaleko Morza Azowskiego. (Zdjęcie: ,,Widok na stolicę Kozaków Dońskich [Czerkask]‘’, E. D. Clarke, 1813, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/95/View_of_the_approach_to_the_Capital_of_the_Don_Cossacks_from_Oxai_in_the_European_side_of_the_River_-_Clarke_Edward_Daniel_-_1810.jpg, źródło: , dostęp: luty 2020 r.)
FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA