Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

17. Tradycja, legendy  i opowieÅ›ci o mieÅ›cie wspominajÄ… o niezwykÅ‚ym rozkwicie i bogactwie miasta, którego szczyt nastÄ…piÅ‚ w pierwszej poÅ‚owie XVIII wieku. Niewielka osada pasterzy przeobraziÅ‚a siÄ™ w nowoczesne miasto handlowe. Nie zachowaÅ‚y siÄ™ żadne obrazy miasta z tego okresu, oprócz szkicowej grawiury z 1742 roku, przedstawiajÄ…ca budynki  rozlegÅ‚ego miasta siÄ™gajÄ…cego pod szczyty okolicznych gór. Na grawurze widoczne sÄ… liczne koÅ›cioÅ‚y i dziesiÄ…tki domów. Zaznaczony jest tam również Monastyr Å›w. Jana Chrzciciela (Poprzednika). Miasto zawdziÄ™czaÅ‚o swój sukces szeroko rozwiniÄ™temu handlowi: przez Durres i RagusÄ™ prowadzili handel z RepublikÄ… WeneckÄ… i WÅ‚ochami, przez Belgrad i Pest oraz Brasow i Sigiet z Transylwania z  Cesarstwem Austrio-WÄ™gierskim, ich faktorie rozciÄ…gaÅ‚y siÄ™ również na terenie caÅ‚ego Imperium OsmaÅ„skiego z KonstantypoloÄ…, Salonikami i miastami w Azji Mniejszej na wschodzie, AleksandriÄ… i Egiptem na poÅ‚udniu. (ZdjÄ™cie Grawerunek z cerkwi Å›w. MikoÅ‚aja, stanowiÄ…cy replikÄ™ grawury z 1742 roku przedstawiajÄ…cy miasto w szczycie rozwoju.)

19. NajstarszÄ… dzielnicÄ… Voskopola jest Sartza (Sarca), której nazwa pochodzi od najstarszego klanu, który zasiedliÅ‚ osadÄ™ pasterskÄ…. PoczÄ…tkowy, niewielki przysiółek wokół cerkwi Å›w. Viniri (Paraskiewy) w ciÄ…gu dwustu lat rozrósÅ‚ siÄ™ na tyle, że docieraÅ‚ do  przeciwlegÅ‚ych (poÅ‚udniowych) zboczy kotliny. W Å›rodku dzielnicy powstaÅ‚ najwiÄ™kszy koÅ›ciół w mieÅ›cie, pod wezwaniem ZaÅ›niÄ™cia NajÅ›wiÄ™tszej Matki Bożej, wybudowany okoÅ‚o 1699 roku. ByÅ‚a to też tymczasowo Å›wiÄ…tynia katedralna – w pierwszej poÅ‚owie XVII wieku urzÄ™dowaÅ‚ w niej biskup diecezji Ochrydu arcybiskup Joasaf z Moskopola (1719-1745). Budynki biskupstwa znajdowaÅ‚y siÄ™ prawdopodobnie w okolicy obecnej wieży. Od poÅ‚udnia oprócz nieistniejÄ…cego przednawia, przylegaÅ‚a do niej kaplica Å›w. Kosmy i Damiana, a od północy  kaplica Å›w. Mariny (obie caÅ‚kowicie zniszczone). (ZdjÄ™cie: Cerkiew po wezwaniem ZaÅ›niÄ™cia NajÅ›wiÄ™tszej Matki Bożej w dzielnicy Sartza, widok od zachodu)

17. Najstarszym zachowanym zabytkiem Moskopola jest Monastyr Jana Chrzciciela (Poprzednika) z 1632 roku. Wybudowany zostaÅ‚ w górach, okoÅ‚o 2 km na północ od miejscowoÅ›ci. WedÅ‚ug tradycji powstaÅ‚ na miejscu starszej Å›wiÄ…tyni, która funkcjonowaÅ‚a dziÄ™ki współpracy mnichów z Boboshticy, Voskopola i Mborja, a po której zachowaÅ‚y siÄ™ stare  ruiny przy monasterze. Cerkiew Å›w. Jana zostaÅ‚a ozdobiona freskami w 1659 roku wykonanymi przez lokalnego mistrza Andona z Shipke. Przednawie zostaÅ‚o dobudowane prawdopodobnie w kolejnym stuleciu, podobnie jak otaczajÄ…ce cerkiew  budynki. ImponujÄ…ce freski przednawia stworzyÅ‚ Teodor Simo Grunde w 1767 roku,  czyli tuż przed upadkiem miasta.  (ZdjÄ™cie: Monastyr Jana Chrzciciela, Å›ciana poÅ‚udniowa cerkwi z wyraźnym dobudowanym później przedsionkiem)

20. WnÄ™trze cerkwi pw. ZaÅ›niÄ™cia NajÅ›wiÄ™tszej Matki Bożej zostaÅ‚a ozdobione freskami w 1712 roku, wykonanymi przez malarzy Teodora, Anagnosti i Sterani  z Agrafy w Grecji, a ikony do ikonostasu zostaÅ‚y napisane przez sÅ‚ynnego Hieromnicha Konstantina. RosnÄ…ce bogactwo miasta przyciÄ…gnęło tam artystów, wykwalifikowanych rzemieÅ›lników, nauczycieli i wykÅ‚adowców. Szczególnie zachwyca przedstawienie 24 scen hymnu akatystycznego poÅ›wiÄ™conego Maryji, po jednej dla każdej strofy hymnu. (ZdjÄ™cie: NajÅ›wiÄ™tsza Bogarodzica z dzieciÄ…tkiem, Cerkiew pw. ZaÅ›niÄ™cia NajÅ›wiÄ™tszej Matki Bożej, Moskopole).

22. OkoÅ‚o 1700 roku na pograniczu dzielnic Sardzy, Roue i Skamneliki  powstaÅ‚a grecka szkoÅ‚a, która z czasem rozszerzyÅ‚a swój zakres nauczania i w 1744 roku przemianowana zostaÅ‚a  w sÅ‚ynnÄ… NowÄ… AkademiÄ™,  jednÄ… z kilku szkół  greckich tej rangi w Imperium OsmaÅ„skim. PodrÄ™czniki do Akademii byÅ‚y drukowane w lokalnej drukarni, drugiej w Imperium drukujÄ…cej po grecku. Jej wÅ‚aÅ›ciciel Grigoriosa Konstantinidis wspieraÅ‚ i wykÅ‚adaÅ‚ w Akademii. ZachowaÅ‚y siÄ™  22 tytuÅ‚y książek, które wydawane byÅ‚y w Moskopolu. Obecność i pozycja Akademii i drukarni umożliwiÅ‚a arcybiskupowi Joasafowi z Moskopola na znaczne ożywienie dziaÅ‚alnoÅ›ci religijnej w Macedonii. To z inicjatywy Akademii stworzono pierwsze wydanie sÅ‚ownik aromaÅ„sko-albaÅ„sko-grecki (ZdjÄ™cie: Fragment pierwszego sÅ‚ownika powielonego kilka lat później w Wenecji … a po  raz pierwszy drukowany w Moskopolu, co ciekawe jÄ™zyk aromaÅ„ski byÅ‚ pisany w alfabecie greckim)

Wróć na stronę
Wirtualne wystawy

23. Druga chronologicznie dzielnica powstaÅ‚a wokół cerkwi Å›w. MikoÅ‚aja i nosi nazwÄ™ klanu Roue. Cerkiew Å›w. MikoÅ‚aja zostaÅ‚a wybudowana w latach 1721/1722 i jako jedyna Å›wiÄ…tynia w Moskopolu zachowaÅ‚a siÄ™ w caÅ‚oÅ›ci razem z przedsionkiem i arkadami. W tym czasie miasto byÅ‚o zarzÄ…dzane przez radÄ™ starszych - przedstawicieli najstarszych rodów osady. PoczÄ…tkowo byÅ‚o to 6 osób, później 12. SpoÅ‚eczność miasta skÅ‚adaÅ‚a siÄ™ z 3 klas spoÅ‚ecznych. Wyższej - potomków najstarszych rodów w mieÅ›cie, prowadzÄ…cych duże przedsiÄ™wziÄ™cia handlowe, manufaktury  i  wiÄ™ksze zakÅ‚ady rzemieÅ›lnicze. Byli również wÅ‚aÅ›cicielami olbrzymich stad owiec niezbÄ™dnych do produkcji. ÅšredniÄ… klasÄ™ stanowili prężni kupcy i rzemieÅ›lnicy zrzeszeni w gildie. NajniższÄ… drobni rzemieÅ›lnicy, robotnicy i wynajmowani do wypasu pasterze. (ZdjÄ™cie: Cerkiew Å›w. MikoÅ‚aja, Moskopole widok od strony poÅ‚udniowej na zachowane arkady)

24. Cerkiew Å›w. MikoÅ‚aja ozdobiona jest freskami wybitnych lokalnych mistrzów pisania ikon. W 1726 roku Dawid z  Selenicy pomalowaÅ‚ wnÄ™trze cerkwi, a arkady i zewnÄ™trzne Å›ciany sÅ‚ynni bracia Konstantyn i Atanazy Zograf (ich nazwisko można przetÅ‚umaczyć jako Malarze) z Korczy, którzy stworzyli m.in. w 1750 roku przejmujÄ…cÄ… scenÄ™ Apokalipsy Å›w. Jana. Prawdopodobnie byli uczniami Dawida z Selenicy. Sukces ekonomiczny miasta przyciÄ…gnÄ…Å‚ do niego rzesze rzemieÅ›lników, malarzy ikon, artystów, budowniczych. DziÄ™ki temu miasto rozkwitÅ‚o nie tylko gospodarczo. ale również staÅ‚o siÄ™ centrum edukacyjnym, religijnym i kulturalnym. (ZdjÄ™cie: Freski z wnÄ™trza Cerkwi Å›w. MikoÅ‚aja, Dawid z Selenicy, Moskopole)

25. TrzeciÄ… dzielnicÄ™ poÅ‚ożonÄ… na poÅ‚udniowy zachód od Roue byÅ‚a Illia nazwana taka od trzeciego klanu osiedlonego w Moskopolu. Najważniejszym dziedzictwem tej dzielnicy jest cerkiew ÅšwiÄ™tych Teksarchów MichaÅ‚a i Garbiela wybudowana okoÅ‚o 1722 roku. Jak pisze Rouseva za Georgosem rejon wokół cerkwi stanowiÅ‚ arystokratyczny fragment miasta. Arystokracja stanowiÅ‚a wyższÄ… klasÄ™ miasta i pochodziÅ‚a z najstarszych rodów tworzÄ…cych niegdyÅ› osadÄ™. Do nich należaÅ‚o najwiÄ™ksza część ziemi i budynków, prowadzili duże przedsiÄ™wziÄ™cia handlowe oraz byli wÅ‚aÅ›cicielami olbrzymich stad owiec. Arystokracja zarzÄ…dzaÅ‚a miastem poprzez starszych rodów stanowiÄ…cych RadÄ™ Miasta. Na poczÄ…tku byÅ‚o to 6 osób po jednej z każdej dzielnic, później liczba ta zostaÅ‚a podwojona. MalowidÅ‚a cerkwi Å›w. MichaÅ‚a  i Gabriela zostaÅ‚y wykonane przez nieznanych lokalnych artystów. (ZdjÄ™cie: widok na Cerkiew Å›w. MichaÅ‚a i Gabriela od strony północnej, Moskopole)

26. Na obrzeżach dzielnicy Roue zachowaÅ‚y siÄ™ ruiny cerkwi Haralampa utrzymywanej przez gildiÄ™ kotlarzy wyrabiajÄ…cych przedmioty użytkowe z miedzi i brÄ…zu.  RzemieÅ›lnicy i kupcy stanowili Å›redniÄ… klasÄ™ miasta W Moskopolu byÅ‚o wiele gildii co najmniej 14. Wymienić trzeba m.in. gildiÄ™ kupieckÄ…, kowali, zÅ‚otników, srebra, krawców. Klasa Å›rednia miaÅ‚a wpÅ‚yw na rzÄ…dy w mieÅ›cie i uczestniczyÅ‚a w wyborze przedstawicieli rady miejskiej, a  gildie Moskopola prowadziÅ‚y wiele przedsiÄ™wzięć niedochodowych pomagajÄ…cych administrowaniem miastem, m.in. utrzymywali cerkwie, sierociniec, wspierali szkołę i NowÄ… AkademiÄ™. (ZdjÄ™cie: Ruiny cerkwi Å›w. Haralampa, Moskopole)

 

27. Kolejna dwie dzielnice zwiÄ…zane byÅ‚y z emigrantami z gór Pindos. Dzielnica Skamneliki (Σκαμνελίκι) zostaÅ‚a stworzona przez przybyszów woÅ‚oskich z terenów Starej Zagory w Pindos.. Ich przybycie w pierwszej poÅ‚owie XVII wieku wynikaÅ‚o z masowej emigracji z gór Pindos po brutalnym stÅ‚umeniu tam powstania antytureckiego z 1611 roku i odebraniu dużej części uprawnieÅ„ wiÄ™kszoÅ›ci wiosek z tego obszaru.  Migracje potwierdzajÄ…  źródÅ‚a historyczne opisujÄ…ce spadek liczebnoÅ›ci wiosek w tych obszarach. Najwspanialszym zabytkiem tej dzielnicy jest siÄ™ cerkiew  Å›w. Atanazego z 1724  roku. ZachowaÅ‚a siÄ™ w bardzo dobrym stanie. Na Å›cianach Å›wiÄ…tyni zachowaÅ‚y siÄ™ imiona  jej budowniczych. (ZdjÄ™cie: Cerkiew Å›w. Atanazego której otoczenie jest obecnie zajÄ™te na cmentarz. NiegdyÅ› znajdowaÅ‚o siÄ™ tutaj centrum ludnej dzielnicy)

  1. Cerkiew św. Atanazego posiada bardzo cenne freski autorstwa słynnych braci Zograf z Korczy Konstantyna i Atanazego z 1745 roku. Szczególnie wyróżniają się sceny apokaliptyczne. (Zdjęcie: Freski z arkad w Cerkwi św. Atanazego, Moskopole)

29. Na południowym krańcu dzielnicy Skamneliki na styku z dzielnicą pasterską Postenika znajduje się Cerkiew Proroka Eliasza, wybudowana na wzniesieniu nad miastem w roku 1750 prawdopodobnie na miejscu starej kaplicy pod tym samym wezwaniem. Była ona własnością gildii kupieckiej i znajdowała się przy wylocie z miasta na drodze karawan do Beratu. Cerkiew nigdy nie została pomalowana. (Zdjęcie: Cerkiew Proroka Eliasza, Moskopole)

30. PodobnÄ… genezÄ™ powstania jak Skamneliki miaÅ‚a dzielnica Metsoviki (Μετσοβίκι), po której nie zachowaÅ‚y siÄ™ żadne zabytki, a Å›ladami dziedzictwa sÄ… tylko kilka kopców kamieni i pamiÄ™ci miejsca po nieistniejÄ…cej już cerkwi  Å›w. Jerzego. Dzielnica ta zostałą stworzona przez emigracjÄ™ z terenów Metsova, i sÄ…siednich wiosek dolin Malakasi i Aspropotomos. (ZdjÄ™cie: Stosy kamieni to jedyna pozostaÅ‚ość po  ludnej niegdyÅ› dzielnicy Metsoviki, Moskopole)

31. Postenika to szósta dzielnica Moskopola powstała około 1740 roku. Prawdopodobnie zamieszkiwali ją Arvanitovlachowie pochodzący z Posteniki z okolic Leskowika, być może wraz z najemnymi pasterzami stad których właścicielami była klasa wyższa Moskopola. W zimie wędrowali nad Adriatyk ze swoimi stadami, stąd nie stworzyli oni zorganizowanej dzielnicy. Wraz z islamizacją wiosek albańskich chrześcijanie którzy zachowali wiarę byli zmuszani do opuszczania swoich terenów macierzystych i szukania nowych miejsc osiedlenia. Najniższą klasę społeczną stanowili pracownicy najemni, drobni pasterze i rzemieślnicy. Musieli oni zamieszkiwać obrzeża głównych dzielnic i nie mieli wpływu na codzienne funkcjonowanie osady. (Zdjęcie: Widok na puste pola i stosy kamieni, jedynymi pozostałościami po szóstej dzielnicy Moskopola)

32. MilczÄ…cym Å›wiadkiem dawnych czasów sÄ… fragmenty wybrukowanych traktów prowadzÄ…cych do innych osad.  Do dnia dzisiejszego nie zachowaÅ‚y siÄ™ żadne inne budynki po niegdyÅ› wspaniaÅ‚ym mieÅ›cie, w którym mogÅ‚o być nawet 12 000 domów i kilkadziesiÄ…t cerkwi. MilczÄ…cym Å›wiadkiem utraconej potÄ™gi handlowej,  sÄ… bezÅ‚adne stosy kamieni uÅ‚ożone w kolejnych wiekach w bezÅ‚adne haÅ‚dy wzdÅ‚uż dróg i na obrzeżach pól i pastwisk. Wykorzystywane w budowie nowych domów i dróg. Tak niewiele pozostaÅ‚o pozostaÅ‚oÅ›ci po tym niegdyÅ› znaczÄ…cym mieÅ›cie  (ZdjÄ™cie: Zachowana stara droga na obrzeżach dzielnicy Roue prowadzÄ…ca w kierunku osad Vithuq i Lesnje)

 

21. W Muzeum Sztuki Åšredniowiecznej w Korczy zachowaÅ‚a siÄ™ przepiÄ™kna ikona z wnÄ™trza koÅ›cioÅ‚a  z 1730 roku, a przypisywana sÅ‚ynnemu mistrzowi pisania ikon Dawidowi z Selenicy. Razem z Dionizjuszem z Fourny (autorem sÅ‚ynnego podrÄ™cznika dla malarzy ikon) stworzyli oni nowy kierunek w malarstwie religijnym prawosÅ‚awia, łączÄ…c tradycyjne prezentacje bizantyjske, z wpÅ‚ywami mistrzów szkoÅ‚y kreteÅ„sko-weneckiej. Jego twórczość wpÅ‚ynęła w zasadniczy sposób na dzieÅ‚a późniejszych malarzy ikon i fresków dziaÅ‚ajÄ…cych w tym regionie.(ZdjÄ™cie: Fragment ikona Niewierny Tomasz, 1730, Dawid z Selenicy, Muzeum Sztuki Åšredniowiecznej w Korczy)

Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE  DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved

Skontaktuj siÄ™ z nami:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com

tel. +48 12 00000000

fundacja przestrzenie dziedzictwa