FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA

17. Tradycja, legendy  i opowieści o mieście wspominają o niezwykłym rozkwicie i bogactwie miasta, którego szczyt nastąpił w pierwszej połowie XVIII wieku. Niewielka osada pasterzy przeobraziła się w nowoczesne miasto handlowe. Nie zachowały się żadne obrazy miasta z tego okresu, oprócz szkicowej grawiury z 1742 roku, przedstawiająca budynki  rozległego miasta sięgającego pod szczyty okolicznych gór. Na grawurze widoczne są liczne kościoły i dziesiątki domów. Zaznaczony jest tam również Monastyr św. Jana Chrzciciela (Poprzednika). Miasto zawdzięczało swój sukces szeroko rozwiniętemu handlowi: przez Durres i Ragusę prowadzili handel z Republiką Wenecką i Włochami, przez Belgrad i Pest oraz Brasow i Sigiet z Transylwania z  Cesarstwem Austrio-Węgierskim, ich faktorie rozciągały się również na terenie całego Imperium Osmańskiego z Konstantypoloą, Salonikami i miastami w Azji Mniejszej na wschodzie, Aleksandrią i Egiptem na południu. (Zdjęcie Grawerunek z cerkwi św. Mikołaja, stanowiący replikę grawury z 1742 roku przedstawiający miasto w szczycie rozwoju.)

19. Najstarszą dzielnicą Voskopola jest Sartza (Sarca), której nazwa pochodzi od najstarszego klanu, który zasiedlił osadę pasterską. Początkowy, niewielki przysiółek wokół cerkwi św. Viniri (Paraskiewy) w ciągu dwustu lat rozrósł się na tyle, że docierał do  przeciwległych (południowych) zboczy kotliny. W środku dzielnicy powstał największy kościół w mieście, pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Matki Bożej, wybudowany około 1699 roku. Była to też tymczasowo świątynia katedralna – w pierwszej połowie XVII wieku urzędował w niej biskup diecezji Ochrydu arcybiskup Joasaf z Moskopola (1719-1745). Budynki biskupstwa znajdowały się prawdopodobnie w okolicy obecnej wieży. Od południa oprócz nieistniejącego przednawia, przylegała do niej kaplica św. Kosmy i Damiana, a od północy  kaplica św. Mariny (obie całkowicie zniszczone). (Zdjęcie: Cerkiew po wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Matki Bożej w dzielnicy Sartza, widok od zachodu)

17. Najstarszym zachowanym zabytkiem Moskopola jest Monastyr Jana Chrzciciela (Poprzednika) z 1632 roku. Wybudowany został w górach, około 2 km na północ od miejscowości. Według tradycji powstał na miejscu starszej świątyni, która funkcjonowała dzięki współpracy mnichów z Boboshticy, Voskopola i Mborja, a po której zachowały się stare  ruiny przy monasterze. Cerkiew św. Jana została ozdobiona freskami w 1659 roku wykonanymi przez lokalnego mistrza Andona z Shipke. Przednawie zostało dobudowane prawdopodobnie w kolejnym stuleciu, podobnie jak otaczające cerkiew  budynki. Imponujące freski przednawia stworzył Teodor Simo Grunde w 1767 roku,  czyli tuż przed upadkiem miasta.  (Zdjęcie: Monastyr Jana Chrzciciela, ściana południowa cerkwi z wyraźnym dobudowanym później przedsionkiem)

20. Wnętrze cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Matki Bożej została ozdobione freskami w 1712 roku, wykonanymi przez malarzy Teodora, Anagnosti i Sterani  z Agrafy w Grecji, a ikony do ikonostasu zostały napisane przez słynnego Hieromnicha Konstantina. Rosnące bogactwo miasta przyciągnęło tam artystów, wykwalifikowanych rzemieślników, nauczycieli i wykładowców. Szczególnie zachwyca przedstawienie 24 scen hymnu akatystycznego poświęconego Maryji, po jednej dla każdej strofy hymnu. (Zdjęcie: Najświętsza Bogarodzica z dzieciątkiem, Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Matki Bożej, Moskopole).

Wirtualna wystawa:

Moskopole - utracona stolica Aromunów

Część II. Rozkwit

Seria: ,,Dziedzictwo Wołochów w Europie"

22. Około 1700 roku na pograniczu dzielnic Sardzy, Roue i Skamneliki  powstała grecka szkoła, która z czasem rozszerzyła swój zakres nauczania i w 1744 roku przemianowana została  w słynną Nową Akademię,  jedną z kilku szkół  greckich tej rangi w Imperium Osmańskim. Podręczniki do Akademii były drukowane w lokalnej drukarni, drugiej w Imperium drukującej po grecku. Jej właściciel Grigoriosa Konstantinidis wspierał i wykładał w Akademii. Zachowały się  22 tytuły książek, które wydawane były w Moskopolu. Obecność i pozycja Akademii i drukarni umożliwiła arcybiskupowi Joasafowi z Moskopola na znaczne ożywienie działalności religijnej w Macedonii. To z inicjatywy Akademii stworzono pierwsze wydanie słownik aromańsko-albańsko-grecki (Zdjęcie: Fragment pierwszego słownika powielonego kilka lat później w Wenecji … a po  raz pierwszy drukowany w Moskopolu, co ciekawe język aromański był pisany w alfabecie greckim)

23. Druga chronologicznie dzielnica powstała wokół cerkwi św. Mikołaja i nosi nazwę klanu Roue. Cerkiew św. Mikołaja została wybudowana w latach 1721/1722 i jako jedyna świątynia w Moskopolu zachowała się w całości razem z przedsionkiem i arkadami. W tym czasie miasto było zarządzane przez radę starszych - przedstawicieli najstarszych rodów osady. Początkowo było to 6 osób, później 12. Społeczność miasta składała się z 3 klas społecznych. Wyższej - potomków najstarszych rodów w mieście, prowadzących duże przedsięwzięcia handlowe, manufaktury  i  większe zakłady rzemieślnicze. Byli również właścicielami olbrzymich stad owiec niezbędnych do produkcji. Średnią klasę stanowili prężni kupcy i rzemieślnicy zrzeszeni w gildie. Najniższą drobni rzemieślnicy, robotnicy i wynajmowani do wypasu pasterze. (Zdjęcie: Cerkiew św. Mikołaja, Moskopole widok od strony południowej na zachowane arkady)

24. Cerkiew św. Mikołaja ozdobiona jest freskami wybitnych lokalnych mistrzów pisania ikon. W 1726 roku Dawid z  Selenicy pomalował wnętrze cerkwi, a arkady i zewnętrzne ściany słynni bracia Konstantyn i Atanazy Zograf (ich nazwisko można przetłumaczyć jako Malarze) z Korczy, którzy stworzyli m.in. w 1750 roku przejmującą scenę Apokalipsy św. Jana. Prawdopodobnie byli uczniami Dawida z Selenicy. Sukces ekonomiczny miasta przyciągnął do niego rzesze rzemieślników, malarzy ikon, artystów, budowniczych. Dzięki temu miasto rozkwitło nie tylko gospodarczo. ale również stało się centrum edukacyjnym, religijnym i kulturalnym. (Zdjęcie: Freski z wnętrza Cerkwi św. Mikołaja, Dawid z Selenicy, Moskopole)

25. Trzecią dzielnicę położoną na południowy zachód od Roue była Illia nazwana taka od trzeciego klanu osiedlonego w Moskopolu. Najważniejszym dziedzictwem tej dzielnicy jest cerkiew Świętych Teksarchów Michała i Garbiela wybudowana około 1722 roku. Jak pisze Rouseva za Georgosem rejon wokół cerkwi stanowił arystokratyczny fragment miasta. Arystokracja stanowiła wyższą klasę miasta i pochodziła z najstarszych rodów tworzących niegdyś osadę. Do nich należało największa część ziemi i budynków, prowadzili duże przedsięwzięcia handlowe oraz byli właścicielami olbrzymich stad owiec. Arystokracja zarządzała miastem poprzez starszych rodów stanowiących Radę Miasta. Na początku było to 6 osób po jednej z każdej dzielnic, później liczba ta została podwojona. Malowidła cerkwi św. Michała  i Gabriela zostały wykonane przez nieznanych lokalnych artystów. (Zdjęcie: widok na Cerkiew św. Michała i Gabriela od strony północnej, Moskopole)

26. Na obrzeżach dzielnicy Roue zachowały się ruiny cerkwi Haralampa utrzymywanej przez gildię kotlarzy wyrabiających przedmioty użytkowe z miedzi i brązu.  Rzemieślnicy i kupcy stanowili średnią klasę miasta W Moskopolu było wiele gildii co najmniej 14. Wymienić trzeba m.in. gildię kupiecką, kowali, złotników, srebra, krawców. Klasa średnia miała wpływ na rządy w mieście i uczestniczyła w wyborze przedstawicieli rady miejskiej, a  gildie Moskopola prowadziły wiele przedsięwzięć niedochodowych pomagających administrowaniem miastem, m.in. utrzymywali cerkwie, sierociniec, wspierali szkołę i Nową Akademię. (Zdjęcie: Ruiny cerkwi św. Haralampa, Moskopole)

27. Kolejna dwie dzielnice związane były z emigrantami z gór Pindos. Dzielnica Skamneliki (Σκαμνελίκι) została stworzona przez przybyszów wołoskich z terenów Starej Zagory w Pindos.. Ich przybycie w pierwszej połowie XVII wieku wynikało z masowej emigracji z gór Pindos po brutalnym stłumeniu tam powstania antytureckiego z 1611 roku i odebraniu dużej części uprawnień większości wiosek z tego obszaru.  Migracje potwierdzają  źródła historyczne opisujące spadek liczebności wiosek w tych obszarach. Najwspanialszym zabytkiem tej dzielnicy jest się cerkiew  św. Atanazego z 1724  roku. Zachowała się w bardzo dobrym stanie. Na ścianach świątyni zachowały się imiona  jej budowniczych. (Zdjęcie: Cerkiew św. Atanazego której otoczenie jest obecnie zajęte na cmentarz. Niegdyś znajdowało się tutaj centrum ludnej dzielnicy)

1. Cerkiew św. Atanazego posiada bardzo cenne freski autorstwa słynnych braci Zograf z Korczy Konstantyna i Atanazego z 1745 roku. Szczególnie wyróżniają się sceny apokaliptyczne. (Zdjęcie: Freski z arkad w Cerkwi św. Atanazego, Moskopole)

29. Na południowym krańcu dzielnicy Skamneliki na styku z dzielnicą pasterską Postenika znajduje się Cerkiew Proroka Eliasza, wybudowana na wzniesieniu nad miastem w roku 1750 prawdopodobnie na miejscu starej kaplicy pod tym samym wezwaniem. Była ona własnością gildii kupieckiej i znajdowała się przy wylocie z miasta na drodze karawan do Beratu. Cerkiew nigdy nie została pomalowana. (Zdjęcie: Cerkiew Proroka Eliasza, Moskopole)

30. Podobną genezę powstania jak Skamneliki miała dzielnica Metsoviki (Μετσοβίκι), po której nie zachowały się żadne zabytki, a śladami dziedzictwa są tylko kilka kopców kamieni i pamięci miejsca po nieistniejącej już cerkwi  św. Jerzego. Dzielnica ta zostałą stworzona przez emigrację z terenów Metsova, i sąsiednich wiosek dolin Malakasi i Aspropotomos. (Zdjęcie: Stosy kamieni to jedyna pozostałość po  ludnej niegdyś dzielnicy Metsoviki, Moskopole)

31. Postenika to szósta dzielnica Moskopola powstała około 1740 roku. Prawdopodobnie zamieszkiwali ją Arvanitovlachowie pochodzący z Posteniki z okolic Leskowika, być może wraz z najemnymi pasterzami stad których właścicielami była klasa wyższa Moskopola. W zimie wędrowali nad Adriatyk ze swoimi stadami, stąd nie stworzyli oni zorganizowanej dzielnicy. Wraz z islamizacją wiosek albańskich chrześcijanie którzy zachowali wiarę byli zmuszani do opuszczania swoich terenów macierzystych i szukania nowych miejsc osiedlenia. Najniższą klasę społeczną stanowili pracownicy najemni, drobni pasterze i rzemieślnicy. Musieli oni zamieszkiwać obrzeża głównych dzielnic i nie mieli wpływu na codzienne funkcjonowanie osady. (Zdjęcie: Widok na puste pola i stosy kamieni, jedynymi pozostałościami po szóstej dzielnicy Moskopola)

32. Milczącym świadkiem dawnych czasów są fragmenty wybrukowanych traktów prowadzących do innych osad.  Do dnia dzisiejszego nie zachowały się żadne inne budynki po niegdyś wspaniałym mieście, w którym mogło być nawet 12 000 domów i kilkadziesiąt cerkwi. Milczącym świadkiem utraconej potęgi handlowej,  są bezładne stosy kamieni ułożone w kolejnych wiekach w bezładne hałdy wzdłuż dróg i na obrzeżach pól i pastwisk. Wykorzystywane w budowie nowych domów i dróg. Tak niewiele pozostało pozostałości po tym niegdyś znaczącym mieście  (Zdjęcie: Zachowana stara droga na obrzeżach dzielnicy Roue prowadząca w kierunku osad Vithuq i Lesnje)

21. W Muzeum Sztuki Średniowiecznej w Korczy zachowała się przepiękna ikona z wnętrza kościoła  z 1730 roku, a przypisywana słynnemu mistrzowi pisania ikon Dawidowi z Selenicy. Razem z Dionizjuszem z Fourny (autorem słynnego podręcznika dla malarzy ikon) stworzyli oni nowy kierunek w malarstwie religijnym prawosławia, łącząc tradycyjne prezentacje bizantyjske, z wpływami mistrzów szkoły kreteńsko-weneckiej. Jego twórczość wpłynęła w zasadniczy sposób na dzieła późniejszych malarzy ikon i fresków działających w tym regionie.(Zdjęcie: Fragment ikona Niewierny Tomasz, 1730, Dawid z Selenicy, Muzeum Sztuki Średniowiecznej w Korczy)

Copyright by FUNDACJA PRZESTRZENIE  DZIEDZICTWA 2019-2020 – All rights reserved

Skontaktuj się z nami:

Fundacja Przestrzenie Dziedzictwa

e-mail: fundacjapd[at]protonmail.com

tel. +48 12 00000000

FUNDACJA PRZESTRZENIE DZIEDZICTWA